1-ma’ruza. Kompyuterli matematika tizimlari tarixi, rivojlanishi va uning imkoniyatlari

Kutubxona nafaqat foydalanuvchilarning ehtiyojlarini, balki soddalashtiruvchining ehtiyojlarini ham ta`minlashi kerak. Masalan, maxsus funksiyalarni va ketma-ketliklarni eng ko`p tarqalgan turlarini hisoblash va ular ustida turli hil amallar bajarishni o`z ichiga olib va soddalashtirilishi uchun muntazam ravishda qo`llaniladi.

Bu talab qilinadigan kompyuterning katta hajmlari umumiy maqsadli kompyuterli matematika tizimlarining kam sonini tushuntiradi. Kompyuterli matematika tizimlarida eng ommalashgan dasturlar Axiom, Maxima, Magma, Maple, Mathematica va SageMath.

Kompyuterli matematika tizimlari tarixi

Kompyuterli matematika tizimlari 1960-yillarda paydo bo`lib, ikkita mutlaqo boshqa manbalardan ya`ni nazariy fiziklarning talablarini hamda sun`iy intellektga asoslangan tadqiqotlarni ishlab chiqardi.

Gollandiyalik fizik Martinus Veltman 1963-yilda Schoonschip (niderlandiyacha "toza kema" deb nomlangan) simvolli matematikasi, ayniqsa, yuqori energiyali fizika uchun mo`ljallangan dasturni yaratdi. Bu dastur Martinus Veltmanning keyinchalik Nobel mukofoti laureati bo`lishiga yarasha ishi bo`ldi.

Birinchi kompyuter matematika tizimlarining aksariyati (Evrika, Mercury, Excel, Lotus-123, MS-DOS uchun MathCad, PC MatLab va boshqalar) sonli hisoblar uchun mo'ljallangan edi. Ular, go'yo, kompyuterni raqamlar yoki raqamlar massivlari ustida arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni tez va avtomatik ravishda (kiritilgan dastur bo'yicha) bajarishga qodir bo'lgan katta dasturlashtiriladigan kalkulyatorga aylantirdilar. Ularning natijasi har doim o'ziga xosdir - bu jadvallar, matritsalar yoki grafik nuqtalarni ifodalovchi raqam yoki raqamlar to'plami. Albatta, kompyuter bunday hisob-kitoblarni ilgari tasavvur qilib bo'lmaydigan tezlik, pedantriya va hatto aniqlik bilan bajarishga imkon beradi, natijalarni yaxshi shakllangan jadvallar yoki grafiklar ko'rinishida aks ettiradi.

Birinchi kompyuter matematika tizimlarining aksariyati (Evrika, Mercury, Excel, Lotus-123, MS-DOS uchun MathCad, PC MatLab va boshqalar) sonli hisoblar uchun mo'ljallangan edi. Ular, go'yo, kompyuterni raqamlar yoki raqamlar massivlari ustida arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni tez va avtomatik ravishda (kiritilgan dastur bo'yicha) bajarishga qodir bo'lgan katta dasturlashtiriladigan kalkulyatorga aylantirdilar. Ularning natijasi har doim o'ziga xosdir - bu jadvallar, matritsalar yoki grafik nuqtalarni ifodalovchi raqam yoki raqamlar to'plami. Albatta, kompyuter bunday hisob-kitoblarni ilgari tasavvur qilib bo'lmaydigan tezlik, pedantriya va hatto aniqlik bilan bajarishga imkon beradi, natijalarni yaxshi shakllangan jadvallar yoki grafiklar ko'rinishida aks ettiradi.