1-ma’ruza. Kompyuter va uning programma ta’minoti. Dasturlash tillarining klassifikatsiyasi

("dasturlash  paradigmalari"  deb  nomlanadi).  Dasturlash  san'atining  bir  qismi  - 

---

mavjud muammoga  eng mos  keladigan  tillardan  birini  tanlash. Algoritmni  amalga 

oshirishda turli xil tillar dasturchidan har xil tafsilotlarga e'tibor berishni talab qiladi, 

bu  ko'pincha  soddalik  va  ishlash  (yoki  dasturchi  vaqti  va  foydalanuvchi  vaqti) 

o'rtasida kelishuvga olib keladi. 

To'g'ridan-to'g'ri protsessor tomonidan bajariladigan yagona til bu mashina tili 

("mashina  kodi"  deb  ham  ataladi).  Yuqorida  aytib  o'tilganidek,  dastlab,  barcha 

dasturchilar  mashina kodidagi har  bir mayda detallar  orqali  ishladilar, ammo  endi 

bu qiyin ish endi bajarilmayapti. Buning o'rniga dasturchilar asosiy kodni yozadilar 

va kompyuter (birozdan keyin muhokama qilinadigan kompilyator, assembler yoki 

interpretator  yordamida)  uni  bir  yoki  bir  necha  bosqichda  barcha  tafsilotlarini 

aniqlab, maqsad protsessorda bajarishga tayyor bo'lgan mashina kodiga aylantiradi. 

Biroq, ba'zi tillarda, mashina kodi o'rniga, bayt-kod (byte-code)  deb ham ataladigan 

ikkilik "virtual mashina" kodi hosil bo'ladi. Ushbu yondashuv Forth, Lisp, Java-da 

qo'llaniladi. 

Endi  biz  "dasturlash"  tushunchasi  haqida  ozgina  ma'lumotga  ega  bo'lsak, 

dasturlarni yaratish jarayonining texnik qismiga o'tishimiz mumkin. Bular, albatta, 

dasturlashning  texnik  (apparat)  vositalaridir  -  avtomatlashtirilgan  tizimlarning 

elektr,  elektron  va  mexanik  tarkibiy  qismlari  majmui  ularning  texnik  ta'minotini 

tashkil  etadi  (bu  avtomatlashtirilgan  tizimlar  uchun  dasturiy  ta'minotdan  farqli 

o'laroq).  Masalan,  elektron  hisoblash  mashinasi  (EHM)  yoki  kompyuter  bu 

elektronikadan foydalanishga asoslangan va hisoblash va axborot muammolarini hal 

qilish jarayonida ma'lumotlarni avtomatik yoki avtomatik ravishda qayta ishlashga 

mo'ljallangan apparat va dasturiy ta'minot to'plamidir.