1-ma’ruza. Kompyuter va uning programma ta’minoti. Dasturlash tillarining klassifikatsiyasi

Ma’lumotlarning kompyuterda tasvirlanishi.  

Ma’lumot  –  bu  inson  yoki  biror  qurilma  tomonidan  his  qilingan  va  maqsadga  yo’naltirilgan 

faoliyatni tashkil etish uchun tevarak olam va unda sodir bo’layotgan voqealar haqidagi axborotdir. 

Bitlar va baytlar. Dasturlarni yozish uchun butun kompyuter tizimini tashkil qilishni 

bilishni  talab  qiladi.  Kompyuter  bit  va  bayt  tushunchalariga  asoslangan.  Ular 

ma'lumotlar va ko'rsatmalar kompyuter xotirasida aks etadigan vosita. 

Dasturlarni bajarish uchun kompyuter vaqtincha dastur va ma'lumotlarni asosiy 

xotiraga yozadi. Shuningdek, kompyuterda vaqtni hisoblash uchun foydalanadigan 

bir qator registrlar mavjud. Kompyuterdagi eng kichik ma'lumot birligi - bu bit. Bit 

-  bu  bitta  ikkilik  belgini  saqlaydigan  xotira  yacheykasi.  Xotiraning  bit  tuzilishi 

xotiraning  birinchi  xususiyatini  -  diskretlikni  belgilaydi.  Bitni  o'chirib  qo'yish 

mumkin, shunda uning qiymati nolga teng bo'ladi, yoki yoniq bo'lsa, uning qiymati 

bitta bo'ladi. Bayt - ketma-ket sakkiz bitli xotira. 

Kompyuterning  ichki  xotirasida  barcha  baytlar  raqamlangan.  Raqamlash 

noldan  boshlanadi.  Tartib  raqami  uning  adresi  deb  ataladi.  Kompyuterda  adreslar 

ikkilik kod bilan ko'rsatiladi. Shuningdek, manzilni belgilashning o'n oltilik shakli 

ham qo'llaniladi. 

Ikkilik sonlar. Kompyuter bitning faqat nol va bitta holatlarini farqlay oladiganligi 

sababli, u bazis 2 yoki ikkilik tizim bilan ishlaydi. Bit aslida o'z nomini inglizcha 

"Binary digit" (ikkilik raqam) dan meros qilib olgan. 

Har qanday qiymat ikkilik raqamlar (bitlar) kombinatsiyasi bilan ifodalanishi 

mumkin. Ikkilik sonning qiymati har bir bitning nisbiy holati va bitta bitning 

mavjudligi bilan belgilanadi. Quyida bitta bitni o'z ichiga olgan sakkiz bitli raqam 

berilgan: 

Pozitsiyasi 

128 

64 

32 

16 

8 

4 

2 

1 

Bitlar 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

 

 

Eng o'ngdagi bitning vazni 1 ga teng, chapdagi keyingi raqam 2 ga, keyingisi 

4 ga va hk. Bu holda sakkizta bit uchun jami 1 + 2 + 4 + ... + 128 yoki 255 (2

8

 - 1). 

---

Ikkilik  raqam  faqat  sakkiz  bit  bilan  cheklanmaydi.  Agar  protsessor  16-bitli 

arxitekturadan foydalansa, u avtomatik ravishda 16-bitli raqamlar bilan ishlaydi (2

16

-

1=65535  qiymatini  beradi),  32  bit  uchun  esa  -  4294967295  (2

32

-1  ga  teng)  va 

boshqalar.