ривожданишида асос бўлиб хизмат қилган. Бунда айниқса Багдоддаги
"Байтул хикма" (Донишмандлар уйи)
нинг буюк олимлари Ал Хоразмий,
Ахмад Фаргоний, Ибн Сино ва Абу Райхон Берунийларнинг хиссалари
алохида эътиборга лойиқ. Ал Хоразмий ва Ахмад Фаргонийларнинг хандаса
(геометрия) илмидан ѐзган асарлари узоқ йиллар давомида гарб
давлатларида дарслик сифатида қулланиб келинган
Фаргонийнинг
астрономик
кузатищлар
учун
мулжалланган
ўлчаш асбоби - устурлоб ясаш ва ундан фойдаланиш буйича ѐзган
асарлари бир неча юз йиллар
давомида куплаб астрономлар,
мунажжимлар учун асосий курол булиб хизмат қилган. Айниқса қуѐш
тутилишини олдиндан башорат қилгани уз тасдигини топгандан сунг
олимнинг нуфузи янада кутарилган. Фаргонийнинг Нил дарѐсининг
сатхини
ўлчаш
учун
мулжалланган
ўлчаш
қурилмаси
узининг салмоги, пухта ва аниклиги хамда мустахкамлиги билан
хозирги кунда хам барчани хайратга солиб келмокда.
Буюк алломалар Абу Райхон Беруний ва Абу Али Ибн Синолар
томонидан яратилган асарларда жуда куплаб ўлчаш
бирликлари
келтирилган. Уларнинг купчилиги хозирги кунда хам уз кучини|
йуқотмаган.
Ҳозирги кунда хам минг-минглаб мутахассисларнинг кулланмаси
булиб келмоқда. Асардаги хар турли дори-дармон ва мaлxaмлapни тайѐрлаш
учун Ибн Синонинг энг машхур асарларидан бири "Тиб конунлари" тавсия
этилган микдор ва хажм бирликларидан Fapб ва шарк давлатларида узоқ
Даврлар давомида фойдаланиб келинди.
Ўлчашлар назаряси ва амалетини такомиллаштиришда Улуғбекнинг
хиссасини алохида таъкидлаш лозим.
XVIII-асрнинг охирида А.Вольта ва Л. Хальвани томонидан электр
токи ихтиро этилгандан кейин уни ўлчаш ва ўлчаш асбобларини яратиш
масаласини ечишга тугри келди.
1820 йилда А.Ампер биринчи булиб магнит
милига утказгичдаги ток
таъсирини курсатувчи - гальванометрни намойиш этди.
Маълум бурчакка бурилиши утказгич материалига боглиқлигини
текширди. Шу тамойилга асосланган асбобни ясаб, Ом уз қонунини
яратди.
1867 йилда У.Томпсон (Кельвин) томонидан қузгадувчи чулгамли ва
кузгалмас доимий магнитли гальванометр яратилди. ХIX-асрнинг 2-ярми
электротехника тарихида электромеханик энергия манбаларининг ихтироси
билан машхурдир. Бу манбаларни электр ўлчаш
асбобларисиз ишлатиб
булмайди.
Улуг рус олими Д.И.Менделеев - улйов ва вазнлар сохасида
фундаментал
ишлар
муаллифи
сифатида
метрология
фанининг
ривожланишига жуда катт хисса қушди. 1892 йилда Д.И.Менделеевнинг
ташаббуси билан Россияда "Оғирлик ва улчовлар палатаси" ташкил
этилиб, машхур олим унинг биринчи рахбари сифатида метрологик
хизматни шакллантиришда ахамиятта молик ишларни амалга оширди.
Олимнинг яна бир
улкан хизмати шундан иборатки, у Россияда метрик
тизимни тадбиқ этишни асослаб, уни ташкилий жихатдан тайѐрлаб берди.
Бу эса 1918-1920 йиллардаги метрик тизимни тадбиқ этишга муносиб замин
эди.
Do'stlaringiz bilan baham: