Абсолют хатоликни асбоб курсатишининг
энг максимал кийматига
нисбатини процентларда олинганига келтирилган хатолик деб аталади.
Р
к
=(Д/а
мах
)100%
Бу факат ўлчаш асбоблари учун кулланади.
2. Нисбий хатолик - абсолют хатоликни хақиқий қийматга нисбатини
билдиради ва фоиз (%)да ифодаланади:
5 = [(А - х* )/х,] 100% - (А /х.) 100%
II. Ўлчаш шароити тартибларига кура:
1. Статик хатоликлар - вакт мобайнида катталикнинг узгаришига
боглик, булмагаи хатоликлар. ўлчаш воситаларининг статик хатолиги
шу восита билан узгармас катталикни ўлчашда хосил булади. Агар
ўлчаш воситасининг паспортида статик шароитлардаги ўлчашнинг
чегаравий
хатоликлари курсатилган булса, у холда бу маълумотлар
динамик шароитлардаги аникдикни тавсифлашга нисбатан тадбик
этила олмайди.
2.
Динамик хатоликлар - улчанаѐттан катталикнинг вақт
мобайнида
узгаришига боглик, булган хатоликлар саналади. Динамик
хатоликларнинг
вужудга
келиши
ўлчаш
воситаларининг
ўлчаш
занжиридаги
таркибий
элементларнинг
инерцияси
туфайли
деб
изохланади. Бунда ўлчаш занжиридаги узгаришлар оний тарзда эмас,
балки муайян вақт давомида амалга оширилиши асосий сабаб бўлади.
III. Келиб чиқиши сабаби (шароити) га караб:
• асосий;
• кўшимча хатоликларга бўлинади.
Нормал (градуировка) шароитда ишлатиладиган
асбобларда хосил
бўладиган хатолик асосий хатолик дейилади. Нормал шароит деганда хаво
(атроф мухит) температураси 20°С ± 5°С ҳаво намлиги 65% ± 15%, атмосфера
босими (750 ±30) мм.с.у., таъминлаш кучланиши номиналидан ±2%
узгариши мумкин ва бошқалар.
Агар асбоб шу шароитдан фарқли булган ташки шароитда
ишлатилса, хосил буладиган хатолик кушимча хатолик дейилади.
IV. Мохияти, тавсифлари ва бартараф этиш имконига кўра:
1. Мунтазам хатоликлар;
2. Тасодифий xaтоликлар;
3. Қўпол хатоликлар ѐки янглишув.
Мунтазам хатолик деб умумий хатоликнинг такрорий ўлчашлар
мобайнида муайян қонуният
асосида хосил буладиган, сакданадиган ѐки
узгарадиган ташкил этувчисига айтилади.
Юқоридагилардан келиб чикиб, ўлчаш натижасидаги ҳосил бўлган
умумий хатоликларни қуйидагича тасвирлашимиз мумкин:
Бу ерда: Δ
м
- мунтазам хатолик; Δ
т
-
тасодифий хатолик; Δ
қ
- қўпол
хатолик.
Мунтазам хатоликларнинг келиб чиқиш сабаблари турли туман бўлиб,
балли,1 га текширув асосида уларни аниклаш ва қисман ѐки буткул
бартараф этиш мумкин булади. Мунтазам хатоликларнинг асосий rypyҳи
қуйидагилар ҳисобланади:
-
Услубий хатоликлар;
-
Асбобий хатоликлар;
-
Субъектив хатоликлap.
Ўлчаш усулининг назарий жихатдан аник acociaHMaraiLiHrM
натижасида услубий хатолик келиб чикади.
Ўлчаш воситаларининг конструктив
камчиликлари туфайли келиб
чикадиган хатолик асбобий хатолик деб аталади, Масалан: асбоб шкаласининг
нотўғри градуировкаланиши, қўзғалувчан кисмнинг нотўғри махкамланиши
вa хокозолар.
Асбобнинг (курилманинг) хатолиги
- асбобнинг нотугри
куйилишидан
ѐки
уни
баъзи
ташк,и
факгорлар
таъсирида
ишлатилишидан келиб чикддиган хатоликка айтилади.
Субъектив хатолик - кузатувчининг айби билан чиқадиган
хатоликдир.
Do'stlaringiz bilan baham: