1-Ma'ruza: Kirish

5. Operatsion tizim klassifikatsiyasi
Zamonaviy universal operatsion tizim birinchidan fayl tizimlarini ishlata oladigan va foydalanadigan ko`p foydalanuvchili va ko`p vazifali xarakteristika deb aytishimiz mumkin.
Operatsion tizimning tarkibida asosiy 3 komponent guruhi mavjud:

1. 
   Yadrosi (rejalashtiruvchi tizim, qurilma drayverlari, qurilmalarni boshqaradigan xizmatlar, tarmoq tizimlari)
   
2. 
   Tizim kutubxonalari (drayverlar bilan birga keladigan vazifali lug`at)
   
3. 
   Platalar bilan obolochkasi (tashqi ko`rinish)
   

Protsessorni boshqarish algoritmi bo`yicha operatsion tizimlarning turlanishi:

1. 
   Bir vazifali va ko`p vazifali
   
2. 
   Bir foydalanuvchili va ko`p foydalanuvchili
   
3. 
   Bir protsessorli va ko`p protsessorli tizim
   
4. 
   Lokal va tarmoqlar
   

Bir vaqt davomida bajariladigan vazifalar bo`yicha operatsion tizimlar 2 klassga bo`linadi: bir vazifali va ko`p vazifali
Misol: MS – DOS operatsion tizim 1 vazifali , Linux,Unix, Windows ko`p vazifali hisoblanadi.
Ko`p vazifali operatsion tizimlar foydalanadigan muhitiga nisbatan 3 turga bo`linadi:

1. 
   Paketlarni qayta ishlash tizimlari 2. Vaqt bo`yicha ajralish tizimlari
   

3. Real vaqt tizimlari
Bir vaqt davomida ishlab turgan foydalanuvchi bo`yicha turlanishi: bir protsessorli va ko`p protsessorli tizimlar.
Operatsion tizim afzalliklaridan biri bir protsessor hamda ko`p protsessorni ma’lumotlarini qayta ishlashini ta’minlashidir. Hisob – kitob qilish harakatlar tashkillashtirish bo`yicha ushbu operatorlar simmetrik va assimmetrik bo`lishi mumkin. Lokal va tarmoq operatsion tizimlar: lokal operatsion tizimlar avtonom kompyuter tizimlarida qo`llanilishi mumkin.
Operatsion tizimning funksiyali vazifalari:

1. 
   Lokal resurslarni boshqarish. 2. Jarayonlarni boshqarish
   

Jarayon (vazifa, harakat) – abstrakt amal bajarib turgan dasturni aniqlaydi.

1. 
   Kiritish – chiqarishni boshqarish
   
2. 
   Fayl tizimi har bir ma’lumot ustida ishlashni foydalanuvchi uchun qulay interfeysni ta’minlashi shart. Undan tashqari o`zaro bir – biri bilan bilan aloqasi yo`q jarayonlarni yoki foydalanuvchilarni bir faylga murojaat qilishini ta’minlab berishi kerak.
   

Operatsion tizimning funksiyalari:

1. 
   Foydalanuvchi tomonidan buyruq va vazifalarni qabul qilishi va ularni qayta ishlashi
   
2. 
   So`rov dasturni qabul qilish va bajarish kerak bo’lgan vaqtda boshqa dasturlarni bajarish yoki to`xtatish
   
3. 
   Bajarishga mo`ljallangan dasturlarni operativ xotiraga yuklash
   
4. 
   Dasturni initsializatsiyasi
   
5. 
   Dasturlarni identifikatsiyasi
   
6. 
   MBlarining fayllarini boshqarish tizimini ishlashini ta’minlab berish
   
7. 
   Multidasturlash rejimini ta’minlab berish
   
8. 
   Hamma kiritish – chiqarish operatsiyasini boshqarish va tashkillashtirishni ta’minlash
   
9. 
   Real vaqt davomida vaqtni cheklashi bilan aniq va qattiq ishlash
   
10. 
    Xotirani taqsimlash
    
    1. 
       Virtual xotirani tashkillashtirish
       
    2. 
       Zamonaviy tizimlarda doimiy xotirani taqsimlash
       
11. 
    Vazifa bo`yicha rejalashtirish va nazorat qilishni ta’minlash
    
12. 
    Bir vaqt mobaynida bajarib turgan dasturlar orasida ma’lumot va xabarlarni almashishini ta’minlab berish
    
13. 
    Bir dasturni boshqa dastur ta’siridan himoyalash va ma’lumotlarni ishonchli ravishda saqlash
    
14. 
    Har vaqtda tizimni ishdan chiqish vaziyatlari uchun xizmatlarni ta’minlash
    
15. 
    Dastur tizimining ishlashini ta’minlash
    

FBT, foydalanuvchilardan kiritish-chiqarish qurilmalari va disk xususiyatlarini yashirgan holda, fayl va kataloglar bilan ishlash uchun kеng xizmat (sеrvis) imkoniyatlarini bеradi. UNIX da disklarda fayl tizimi va asos fayl tizimi alohida-alohida mavjuddir va ular bir-biriga bog’liq emas. UNIX da disk nomi yoki uning nomеrini qo’shish imkonini bеrmaydi, chunki bu OT uchun qurilmalarga qat'iy bog’lanishni kеltirib chiqaradi. “Mount” tizimi chaqiriqi yumshoq disk tizimini asos fayl tizimidagi ko’rsatilgan joyga qo’shish (montirovka) imkonini bеradi. UNIX da yana bir tushuncha- maxsus fayllar tushunchasidir.