1 Ma’ruza kirish. Odam anatomiyasi va fiziologiyasi fani predmeti, maqsadi, vazifalari, O’rganish usullari reja

3 

 

Yadro  xujayraning  asosiy  qismi  bo‘lib,  bo‘linish  xususiyatiga  ega.  Yadroning  shakli 

ko‘pincha  xujayra  shakliga  o‘xshab  ketadi.  Yadro  tashqi  va  ichki  membrana  orqali 

sitoplazmadan  ajralib  turadi.  Membranada  teshikchalar  (poralar)  bo‘lib,  oqsil  molekulalari, 

aminokislotalar,  nukleotidlar  ana  shu  teshikchalardan  o‘tadi,  natijada  sitoplazma  bilan  yadro 

o‘rtasida aktiv moddalar almashinuvi sodir  bo‘lib turadi.  Yadroning ichi suyuklik (shira) bilan 

to‘lgan  bo‘lib,  bu  yerda  xromosomalar,  yadrochalar  (bitta  yoki  ko‘p)  joylashgan.  Yadro  shirasi 

tarkibida oqsillar, nuklein kislotalar, uglevodlar va boshqa moddalar bo‘ladi.  

Lizosoma  yumaloqroq  shaklda  bo‘lib,  membranasi  uch  kavatdan  tu-  zilgan.  Uning 

tarkibidagi fermentlar ta’sirida oqsillar, nuklein kislotalar, lipidlar parchalanadi. 

Endoplazmatik  to‘r  membrana  bilan  chegaralangan  murakkab  tuzilgan  kanallar  va 

sisternalardan iborat. Kup xujayralarda endoplazmatik to‘r membranasi yuzasida  ko‘p granulalar 

joylashgan bo‘ladi. Ular ribosomalar deb yuritiladi.  Ribosomalar xujayrada juda mayda bo‘lib, 

sitoplazmada  erkin  holda  ham  bo‘ladi.  Yadroda  joylashgan  ribosomalarda  yadro  oqsillar 

sintezlanadi.Endoplazmatik  to‘rda  joylashgan  ribosomalar  oqsillarni  sintezlashda  aktiv  rol 

o‘ynaydi. 

Golji apparati yadro atrofida joylashgan, qo‘sh qavat membranali murakkab to‘r shakldagi 

tuzilmalardan iborat. 

Mitoxondriyalar  boshqacha  qilib  xujayraning  kuch  stansiyalari  deb  xam  yuritiladi.  Ular 

oval, yumaloqroq, bir oz chuziq yoki tayoqchasimon,  ipsimon shakllarda bo‘ladi. Xujayrada 50 

tagacha,  ba’zi  xujayralarda  900  tagacha  mitoxondriyalar  bo‘ladi.  Mitoxondriyalar  membranasi 

ikki kavatdan iborat.Ular tarkibida oksillar, lipidlar nuklein kislotalar borligi kuzatilgan. 

Shuningdek,  ular  tarkibida  xujayradagi  energiya  almashinuvida  ishtirok  etuvchi  ko‘pgina 

fermentlar saqlanadi. Mitoxondriyalarda ATF (adenozintrifosfat kislota) xosil bo‘ladi.