1 ma’ruza. Kirish. Fаnning mаqsаdi vа mахsulоt sifаtini оshirishdаgi

max

, d

max

)

 

 va eng kichik chakka 

o’lchamlar  (D

min

, d

min

) oralig’ida yoki ularga teng  bo’lishi mumkin. 

Detalning  xaqiqiy  va  nominal  o’lchamlari  o’rtasidagi  algebraik  ayirma 

haqiqiy og’ish deyiladi. Eng katta chakka va nominal o’lchamlar o’rtasidagi ayirma 

yuqori  og’ish  deyiladi.  Valning  yuqori  og’ishi  es,  teshikniki  ES  harflari  bilan 

belgilanadi.  Eng  kichik  chakka  va  nominal  o’lchamlar  o’rtasidagi  ayirmaga  quyi 

og’ish deyiladi. Val quyi og’ishi ei, teshikniki - EI harflari bilan belgilanadi (1.2 – 

rasm, a). 

---

 

1.2- rasm. Silliq silindrsimon birikma detallarining joizlik maydonlari  

joylashish sxemalari. 

 

Ruxsat  etilgan  eng  katta  va  eng  kichik  chakka  o’lchamlar  o’rtasidagi 

ayirmaga  joizlik  deb  ataladi.  Valning  joizligi  Td  bilan,  teshikniki  –  ТD  bilan 

belgilanadi. 

Chizmada  detalning  joizlik  maydoni  to’g’ri  burchak  shaklda  tasvirlanadi 

(1.2-  rasm,  b).  Musbat  qiymatli  chakka  og’ishlar  ixtiyoriy  masshtabda  nol 

chizig’ining yuqorisida, manfiy qiymatlisi nol chizig’idan quyida qo’yiladi. 

Nominal  va  chakka  o’lchamlar,  teshik  hamda  vallarning  joizliklari 

o’rtalaridagi bog’lanishlar quyidagi formulalar bilan ifodalanadi: 

    

D

max 

= d

н.б. 

+ ES;                    

d

max 

= d

н.б. 

+ es; 

D

min 

= d

н.б. 

+ EI ;                    

d

min 

= d

н.б. 

+ ei; 

TD = D

max

+D

min

;                     

Td = d

max

-d

min;

 

TD  = ES-EI;                       Td = es-ei. 

 

                    

Nazorat savollari: 

 

1.   “Metrologiya,  standartlashtirish  va  sertifikatlashtirish”  fanini  o‘rganishning 

tabiiy zarurligi. 

2.  “Metrologiya” ning fan sifatida shakllanib borish jarayoni qanday kechgan? 

3.  Qanday ko‘hna va qadimiy o‘lchash birliklarini bilasiz? 

4.  Fanning rivojlanishida o‘ziga xos hissa qo‘shgan olimlardan kimlarni bilasiz? 

5.  “Metrologiya  to‘g‘risida”  respublika  qonunining  asosiy  ahamiyati  nimalardan 

iborat? 

6.  Nominal, haqiqiy va chekka o’lchamlar qanday o’lchamlar?