1-маъруза. Кириш. Фан мақсади, вазифаси ва долзарблиги

Adreslash

IP-tarmoqlarining mavjud ilovalari bilan o‘zaro bog‘lanishini tashkillashtirish va foydalanuvchi mobilligini ta’minlash uchun SIP protokoli adresni, elektron pochtaning aniq adresini qo‘llaydi. Ishchi stansiyalarning adresi sifatida resurslarning SIP URL deb ataluvchi URL (Universal Resource Locators) maxsus universal ko‘rsatkichi qo‘llaniladi.

SIP-adresning to‘rt turi mavjud:
• @domen nomi;
• @xost nomi,
• @IR-adres nomi;
• @shlyuz telefon raqami.
Shunday qilib adres ikki qismdan iborat. Birinchi qism-bu domenda yoki ishchi stansiyada qayd qilingan foydalanuvchi nomi hisoblanadi. Agar adresning ikkinchi qismi birorta shlyuzda identifikatsiyalansa, unda birinchisi abonentning telefon raqamini ko‘rsatadi.
Adresning ikkinchi qismida domen nomi, ishchi stansiya yoki shlyuz ko‘rsatiladi. IP-adresni aniqlash uchun qurilma, domen nomlari xizmatiga Domain Name Service (DNS) murojaat qilishi lozim. Agar SIP-adresning ikkinchi qismida IP-adres joylashsa, unda ishchi stansiya bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘lanish mumkin.
SIP-adres boshida, bu aynan SIP-adresi ekanligini ko‘rsatuvchi «sip:» so‘zi turadi, chunki boshqa (masalan, «mailto:» ) bo‘lishi ham mumkin. Quyida SIP-adresga misollar keltirilgan:
sip: [e-mail]
sip: userTUIT@192.168.100.152
sip: [e-mail]
Shunday qilib, SIP tarmog‘i uch turdagi asosiy elementlardan iborat: foydalanuvchi agenti, proksi-serverlar va pereadresatsiyalash serverlari (1.2-rasmga qarang).
Foydalanuvchi agentlari (User Agent yoki SIP client), terminal qurilma ilovalari hisoblanadi va ikkita tashkil topuvchini o‘ziga birlashtiradi: foydalanuvchi agenti- klient (User Agent Client - UAC) va foydalanuvchi agenti- server (User Agent Server - UAS). UAC klienti SIP-so‘rovlarini jadallashtirish, ya’ni Chaqiruvchi tomon sifatida chiqadi. UAS serveri so‘rovlarni qabul qiladi va javoblarni qaytaradi, ya’ni chaqirayotgan tomon sifatida chiqadi.
Agar qurilmada UAS serveri ham UAC klienti ham qatnashsa unda u foylanuvchi agenti - User Agent (UA) deb ataladi, o‘zining mohiyati bo‘yicha esa SIP ning terminal qurilmasini ifodalaydi.
Terminallardan tashqari SIP ning tarmoq elementlarini ikki turi aniqlangan: proksi-serveri (proxy server) va pereadresatsiya serveri (redirect server).



1.2-rasm. SIP tarmog’i arxitekturasi

Proksi-server (ingliz tilidan proxy-vakil) tarmoqda foydalanuvchilar qiziqishini ifodalaydi. U so‘rovlarni qabul qiladi, so‘rovlarni turiga bog‘liq holda ularni qayta ishlaydi, ma’lum bir haraktlarni bajaradi. Bu foydalanuvchini ishlash va chaqirish, so‘rov marshrutizatsiyasi, xizmatlarni taqdim eti shva boshqalar bo‘lishi mumkin. Proksi-server klient va server qismlardan iborat, shuning uchun chaqiriqlarni qabul qilishi, shaxsiy so‘rovlarni jadallashtirish (turki berish), qilishi va javob qaytarishi mumkin. Javob xabarlari klientga emas, proksi-serverga teskarisiga xuddi shu yo‘l bilan jo‘natiladi.

Proksi – server, joylashgan o‘rnini aniqlash serveri bilan fizik mujassamlashgan (bunday holda u registrar deb nomlanadi) bo‘lishi yoki bu serverdan alohida bo‘lishi, biroq ular bilan o‘zaro bog‘lanish imkoniga ega bo‘lishi mumkin.
Proksi-serverovlarning ish rejimlari qarab chiqilgan:
- holatni saqlash bilan (stateful);
- holati saqlanmagan holda (stateless).
Birinchi turdagi server bir yoki bir nechta chiqib ketgan generatsiyalar sababli paydo bo‘lgan, kirish so‘rovlarini xotirasida saqlaydi. Server chiqib ketgan so‘rovlarni ham eslab qoladi. Barcha so‘rovlar, faqat tranzaksiya tugaguncha ya’ni so‘rovlarga javob olguncha server xotirasida saqlanadi.
Birinchi turdagi server ko‘p miqdordagi xizmatarni taqdim etish imkonini beradi, lekin ikkinchi turdagi serverga nisbatan sekin ishlaydi.
Server holatni saqlamasdan oddiy ravishda olingan so‘rovlarni va javoblarni retranslyasiya qiladi. U, birinchi turdagi serverga nisbatan tez ishlaydi, chunki protsessor resursi holatni eslab qolishda saflanmaydi, natijada bunday turdagi server ko‘p miqdordagi foydalanuvchilarga xizmat qilishi mumkin.
Bunday serverning kamchiligi shundan iboratki, uning bazasida faqatgina oddiy xizmatlarni qo‘llash mumkin. Qolaversa, proksi-server bitta foydalanuvchi uchun holatni saqlashga ega bo‘lgan server va boshqa foydalanuvchilar uchun holatni saqlamaydigan server kabi ishlashi mumkin.
Pereadresatsiyalash serveri chaqirilayotgan foydalanuvchining hozirgi adresini aniqlash uchun mo‘ljallangan. Chaqirayotgan foydalanuvchi serverga, chaqirilayotgan foydalanuvchi adresi ma’lum bo‘lgan xabarni beradi, server esa shu foydalanuvchining hozirgi adresiga chaqiriqni pereadresatsiyalashni ta’minlaydi. Bu funksiyani qo‘llash uchun pereadresatsiyalash serveri, o‘rnashgan joyni aniqlash serveri bilan o‘zaro bog‘lanishi mumkin.
Foydalanuvchini o‘rnashgan joyini aniqlash serveri. Foydalanuvchi tarmoq atrofida joylashgan bo‘lishi mumkin, shuning uchun uning hozirgi vaqtdagi o‘rnashgan joyini aniqlash mexanizmi kerak. Masalan, korxona ishchisi komandirovkaga ketdi va barcha chaqiriqlar unga adreslangan (yo‘naltirilgan) bo‘lsa, unda bu chaqiriqlar boshqa shaharga, ishchining vaqtincha ishlash joyiga jo‘natilishi kerak. Uning qaerda joylashganligi haqida foydalanuvchi REGISTER xabari yordamida maxsus serverga xabar beradi. Foydalanuvchining hozirgi adresini saqlash uchun, uning o‘rnashgan joyini aniqlash serveri xizmat qiladi. Uni, ma’lumotlarning adres xabarlari bazasi deb faraz qilish mumkin. Bu ma’lumotlar bazasida foydalanuvchining doimiy adresidan tashqari bir yoki bir necha hozirgi adreslar saqlanishi mumkin.