1-maruza. Fanga kirish. Avtomatik boshqarish sistemalari -elementlar majmuasi

Axborot boshqarish tizimlarining elementlarini siniflanishi elementlarni tushunchasi, fizikaviy- texnik shakllanishi. Elementlarni signallar bilan bajaradigan funktsiyasi. O’zbekiston olimlarining elementlar bazasini rivojlanishiga kushgan hissalari. Yangi materiallar asaosida yaratilgan elementlar.

1-MARUZA. FANGA KIRISH. AVTOMATIK BOSHQARISH SISTEMALARI -ELEMENTLAR MAJMUASI

1. 
   - Mavzu: Boshqarish sistemalarini elementlarini sinflanishi. Elementlarni tushunchasi fizikaviy - texnik shakillanishi.
   

Reja:

1. 
   Boshqarish sistemalarini elementlarini sinflanishi.
   
2. 
   Elementlarni tushunchasi fizikaviy - texnik shakillanishi. Elementlarni signallar bilan bajaradigan funktsiyasi.
   
3. 
   O‘zbekiston olimlarining elementlar bazasini rivojlanishiga qo‘shgan hissalari.
   
4. 
   Yangi materiallar asosida yaratilgan elementlar.
   

Tayanch so‘z va iboralar: signal, element, avtomatik nazorat qilinadigan (ANQ) kattaliklar guruxi va asosiy ko‘rsatkichlari. ANQ teploenergetik ko‘rsatkich guruhi, ANQ mexanik ko‘rsatkichlar guruhi, ANQ elektroenergetik ko‘rsatkichlar guruhi, ANQ fizik ko‘rsatkichlar guruhi, ANQ kimyoviy ko‘rsatkichlar guruhi, Avtomatikaning elementlari va ularning asosiy ko‘rsatkichlari.

“Boshqarish sistemalarining elementlari va qurilmalari” fanini o‘qitilishidan maqsad - talabalarga boshqarish sistemalarining asosini tashkil etuvchi element va qurilmalarning ishlash printsipiga qarab sinflanishi, turlanishi, konstruktiv tuzilishlari, statik va dinamik xarakteristikalari, ularga qo‘yiladigan talablar asosida tanlash va sxemotexnik tuzilishini o‘rgatish, shuningdek ularda yo‘nalish profiliga mos ta’lim standarti talablariga javob beradigan bilimlar, ko‘nikmalar va tushunchalarni hosil qilishdir.

Fanning vazifasi - boshqarish sistemalarida avtomatika elementlari va qurilmalarini tutgan o‘rni, ularni ishlatish xususiyatlarini mukammallashtirish va rivojlantirish usullarini, zamonaviy elementlar asosida qurilmalar yaratishni talabalarga o‘rgatishdan iborat.

Fanning maqsadi - talabalarga element va qurilmalarning tuzilishini, ishlash printsiplarini, asosiy xarakteristikalarini, sistema sifatiga qo‘yiladigan talablar asosida ularni tanlashni, element va qurilmalarni aniq va xatosiz ishlatishni o‘rgatishdan iborat.

Avtomatik qurilmalar elementlari quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

• 
  ish rejimi boshqaruvining sezgir elementlari;
  
• 
  elektrik o‘zgartirgichlar(datchiklar va elektromagnitli relelar);
  
• 
  avtomatik qurilma kuchaytirgichlari(magnitli, elektromagnitli, elektrovakuumli, yarimo‘tkazgichli, porshenli kuchaytirgichlar);
  
• 
  mexanizmlarning burchak holatlarini o‘lchovchi elementlar(halqali potensiometrlar, aylanuvchi transformatorlar);
  
• 
  teskari aloqaning richagli, elektromexanik, pnevmatik, elektronli va boshqa elementlari;
  
• 
  avtomatik qurilmalarning ijro etuvchi mexanizmlari(elektrli, gidravlik, pnevmatik va boshqa turli).
  

Har qanday boshqarish jarayoni to‘rtda tashkil etuvchilarga bo‘linishi mumkin:

1. 
   ob’yekt holati parametrlarining qiymatini berish yoki boshqarish haqidagi ma’lumotni olish;
   
2. 
   ob’yekt holati haqidagi ma’lumotni olish;
   
3. 
   olingan ma’lumotni qayta ishlash va qaror qabul qilish, ya’ni boshqarish signalini shakllantirish;
   
4. 
   shakllangan boshqarish signalini amalga oshirish - ishlab chiqiqgan boshqarish signaliga mos ravishda boshqarish ta’sirini amalga tadbiq etish.
   

Avtomatik boshqarishni tadbiq etish uchun mos zaruriy elementlar quyidagilardir: topshiriq beruvchi(zadayushiy), o‘lchovchi,

boshqaruvchi(rostlovchi) va ijro etuvchi elementlar.

Topshiriq beruvchi element (zadatchik) deb, boshqarish maqsadiga mos siganllarni ishlab chiqaruvchi elementga aytiladi. Topshiriq beruvchi qurilma sifatida oddiy reostatli zadatchiklar, kontaktli buyruq-apparatlar, kontaktsiz dasturiy qurilmalar va boshqalar ishlatilishi mumkin.