1-ma’ruza.” Elеktrotеxnika va elektronika” faniga Kirish

3. Elektr zanjiridagi qarshiliklarni ulash sxemalari.

• Turli elektr zanjirlarining ish jarayoni tahlil qilinganda zanjirdagi iste`molchilarning ekvivalent qarshiligini aniqlash kerak bo’ladi. Umuman, elektr iste`molchilarni zanjirga ketma-ket, parallel va aralash ulash sxemalari mavjud.
• Qarshiliklarni (iste`molchilarni) ketma-ket ulash deb, bir qarshilik (R1) ning oxirgi uchini ikkinchi qarshilik (R2) ning bosh uchiga, ikkinchi qarshilikning oxirgi uchini uchinchi qarshilik (R3) ning bosh uchiga va hokazo birlashtirishga aytiladi (1.7-rasm). Qarshiliklari ketma-ket birlashtirilgan, ya`ni tarmoqlanmagan elektr zanjirining o’ziga xos xususiyati shundaki, unda tok o’tkazadigan bitta yopiq kontur bo’lib, konturning barcha qismlaridan bir xil qiymatga ega bo’lgan tok o’tadi. Bunday zanjirda unga berilgan kuchlanish – U zanjirning ayrim qismlaridagi kuchlanishlar pasayishining algebraik yig`indisiga teng (Kirxgofning II qonuniga asosan):

bu yerda :R1,R2,R3….Rn-zanjir qismlarining qarshiliklari; RE- zanjirning ekvivalent (umumiy) qarshiligi.

Qarshiliklarni ketma-ket ulash elektrotexnikaning turli sohalarida uchraydi. Masalan, o’zgarmas tok motorini ishga tushirishda ishga tushirish tokini cheklash maqsadida yakor bilan ishga tushirish reostati ketma-ket ulanadi. Shuningdek, aylanish tezligini rostlash maqsadida rostlash reostati qo’llanadi. Manbalarni ham o’zaro ketma-ket ulash mumkin. Masalan, akkumulyator va batareya elementlarini o’zaro ketma-ket ulab, kerakli kuchlanishni hosil qilish mumkin.

Qarshiliklari ketma-ket birlashtirilgan zanjirning biron qismida uzilish sodir bo’lganida uning tamomila ishdan chiqishi qarshiliklarni ketma-ket ulash usulining asosiy kamchiligidir.

Qarshiliklarni (iste`molchilarni) parallel ulash deb, R1, R2, R3, …, Rn va hokazo qarshiliklarning bosh uchlarini bir tugunga va ana shu qarshiliklarning oxirgi uchlarini ikkinchi tugunga birlashtirishga aytiladi (1.9-rasm).

Qarshiliklari parallel ulangan elektr zanjirining (bunday zanjirlarni tarmoqlangan yoki ko’p konturli elektr zanjirlari, deb ham atash mumkin) o’ziga xos xususiyati zanjirga ulangan barcha qarshiliklar qismlaridagi kuchlanishning bir xil qiymatga ega bo’lishidir.

R1, R2, R3, … , Rn qarshiliklar bosh uchlarining ulanish nuqtalariga keluvchi tok (I) shu nuqtalardan (tugunlardan) tarqaluvchi I1, I2, I3, … In toklarning yig`indisiga teng (Kirxgofning 1-qonuniga asosan) :

yoki

(1.10)

Qarshiliklari parallel ulangan zanjirning asosiy afzalligi shundaki, bunday zanjirning biron tarmog`ida uzilish sodir bo’lganida qolgan tarmoqlar normal ishlayveradi. Shuning uchun ham elektr energiyasining iste`molchilari tarmoqqa, asosan, parallel usulda ulanadi.