1-ma’ruza «elektrotexnika va elektronika asoslari» faniga Kirish

1-MA’RUZA
«ELEKTROTEXNIKA VA ELEKTRONIKA ASOSLARI» faniga
Kirish.
«Elektrotexnika va elektronika» fani bo‘yicha tuzilgan ushbu ma’ruzalar matni DTS talablari asosida tuzilgan. Respublikamizda iqtisodiy islohatlarni yanada chuqurlashtirish hamda bozor munosabatlarining rivojlanishida malakali mutaxassislarni tayyorlashga zaruriyat katta. Shuning uchun, ushbu fanni o‘qitishdan maqsad - elektrotexnikaning kattaliklari va birliklarini, o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok zanjirlari qonuniyatlarini va hisoblash usullarini, ulardagi o‘tkinchi jarayonlar haqidagi tushunchalarni, magnit zanjirlari va elektromagnit qurilmalarini, elektr o‘lchovlarini, elektr mashinalari va transformatorlarni, elektronikaning zamonaviy yo‘nalishlarini elektr yuritmalar haqidagi tushunchalarni o‘zlashtirishga qaratilgandir.
Fan bo‘yicha talabalarning bilimiga, ko‘nikma va malakasiga qo‘yiladigan talablar. Bilim, malaka va ko‘nikmalarga ega bo‘lish uchun talabalar quyidagilarni o‘zlashtirish lozim: fizika kursidagi elektr va magnit bo‘limlarini, hamda matematika kursidagi – chiziqli algebraik tenglamalarini yechish usullari, chiziqli differensial tenglamalar nazariyasi, vektor analizi kabi bo‘limlarni o‘zlashtirgan bo‘lishi kerak.
«Elektrotexnika va elektronika» fani bo‘yicha tuzilgan ushbu ma’ruzalar matni DTS talablari asosida tuzilgan. Respublikamizda iqtisodiy islohatlarni yanada chuqurlashtirish hamda bozor munosabatlarining rivojlanishida malakali mutaxassislarni tayyorlashga zaruriyat katta. Shuning uchun, ushbu fanni o‘qitishdan maqsad - elektrotexnikaning kattaliklari va birliklarini, o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok zanjirlari qonuniyatlarini va hisoblash usullarini, ulardagi o‘tkinchi jarayonlar haqidagi tushunchalarni, magnit zanjirlari va elektromagnit qurilmalarini, elektr o‘lchovlarini, elektr mashinalari va transformatorlarni, elektronikaning zamonaviy yo‘nalishlarini elektr yuritmalar haqidagi tushunchalarni o‘zlashtirishga qaratilgandir.
Fan bo‘yicha talabalarning bilimiga, ko‘nikma va malakasiga qo‘yiladigan talablar. Bilim, malaka va ko‘nikmalarga ega bo‘lish uchun talabalar quyidagilarni o‘zlashtirish lozim: fizika kursidagi elektr va magnit bo‘limlarini, hamda matematika kursidagi – chiziqli algebraik tenglamalarini yechish usullari, chiziqli differensial tenglamalar nazariyasi, vektor analizi kabi bo‘limlarni o‘zlashtirgan bo‘lishi kerak.
«Elektrotexnika va elektronika» fani umumkasbiy fan bo‘lib, noelektrotexnika bakalavriat yo‘nalishlariga, asosan 3 va 4-semestrlarda o‘qitiladi.
Elektr zanjirlarini hisoblash va qurilmalarini ishlatish va holatlarini boshqarishda uning elementlarining xarakteristikalarini bilish, almashtirish sxemalarini qurish, normal holatlarini hisoblash, holatlarini tahlil kilish zarurdir.
Ushbu fan talabaga yuqoridagi vazifalarni bajarish uchun zaruriy bilimlarni beradi. Shuning uchun ushbu fan elektrotexnika, elektronika asoslari va elektr yuritmalari kursi fani hisoblanib, ishlab chikarish texnologik tizimining ajralmas bo‘g‘inidir.
Talabalar elektrotexnika va elektronika asoslari fanini o‘zlashtirishlari uchun o‘qitishning ilg‘or va zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi informatsion-pedogogik texnologiyalarni tadbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar, virtual stendlar va maketlaridan foydalaniladi. Ma’ruza, amaliy va tajriba mashg‘ulotlarida mos ravishdagi ilg‘or pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi.
0‘zbekistonda energetika fanlari rivojlanishi XX asrning 30-yillariga to‘g‘ri keladi. Dastavva! kichik bir olimlar guruhi sanoat xojaligi bilan hamkorlikda energetika muammolarini hal qilish ustida ishlar olib borishdi.Respublikamizda elektr energetika ilmining ilk maskani sifatida 1943-yilda 0 ‘zbekiston Fanlar akademiyasi tarkibida Energetika instituti tashkil etildi (hozirgi energetika va avtomatika instituti). Bu ilmiy dargoh oldida dastlab mavjud elektr sistemasidan foydalanishni yaxshilash,
0 ‘zbekistonning katta energetikasini barpo etish, sanoat korxonalarida elektr uskuna va qurilmalardan foydalanishni yaxshilash vazifalari turardi.Mavjud gidroelektr stansiyalaridan olinadigan quvvatni oshirish davr talabi edi. Sohaga malakali, ilmiy-pedagogik va injener-texnik kadrlar tayyorlash vazifalari Ocrta Osiyo politexnika instituti (hozirgi
Abu Rayhon Beruniy nomli Toshkent Davlat Texnika Universiteti), Suv xojaligi muammolari instituti va Energetika institutiga yuklatilgan edi.Urush yillari Moskva, Leningrad, Kiyevdan Toshkentga ko‘chirib keltiriIgan mashhur olimlar M.Kostenko, M.Shatelen, L.Neyman, N.Shchedrin va b. bilan bir qatorda O'zFA akademiklari A.Askochenskiy, V.Poslavskiy. R.Alimov va energetika instituti dircktori O.Saidxo'javev
samarali tadqiqot olib bordilar.
Akademik G’.Rahimov (1905— 1972) ning tashabbusi bilan Markaziy16 siyoda birinehi bo‘lib «Elektrotexnikaning nazariy asoslari» kafcdrasi (I l)34-y.) tashkil etildi. Bu olim elektrotexnika fanini rivoj lantirish sohasida ilmiy maktab yaratdi. Bu maktab ko‘plab fan doktorlari (A.Karimov, IMlasanov, Z.lsmoilov, T.Qodirov, M.Ibodullayev, Y. Rashidov va b.) hamda fan nomzodlarini tayyorladi
Zamonaviy eksperimental baza yaratish va yuqori malakali kadrlar layyorlashda N.Shchedrin, H.Fozilov, M.Flomidxonov va Z.Solihovning xizmatlari katta bo‘ldi.
Elektroenergetika sohasini axborot va boshqarish sistcmalarisiz tasavvur qilish mumkin emas. EHM yordamida energetika sistemalari rejimlarini operativ boshqarish bo‘yicha ma’lumotlarni ishlab chiqish sistemasining matematik modclini akademik J. Abdullaycv, elektr tarmoqlari optimal rejimini boshqarishni prof. E.Payziyev taklif etdi.
Axborot va o‘lchash texnikasiga doir yangi prinsipdagi birlamchi o‘zgartkichlarni prof. M.Zaripov va b. ishlab chiqdilar