1-ma’ruza «Elektr jixozlariga texnik xizmat koʻrsatish» faniga kirish. Reja

4.2-rasm. Quruq va nam
izolyatsiyaning to’la toki.
Nam tortib qolgan izolyatsiyali motorda esa bu tok sekin so’nib boradi, chunki namlik natijasida o’tkazuvchanlik toki absorbtsiya tokidan kattaroq bo’ladi. Toklar yig’indisining bunday o’zgarish xarakteri izolyatsiya qarshiligi dinamikasini ko’rsatadi. Megommetrning kuchlanishi birday bo’lib qolganda quruq izolyatsiya qarshiligi o’lchov paytida tezkor oshib ketadi, nam tortgan izolyatsiya qarshiligi esa juda sekin (kam) o’zgaradi. Demak o’lchash vaqti va qarshiliklarning o’zgarish xarakteriga qarab izolyatsiya namligi haqida xulosa qilish mumkin. O’lchash vaqti t₁ va t₂ bo’lsa ( ), megommetrning ko’rsatishlari ( va ) nisbati absorbtsiya koeffitsiyenti deyiladi. Odatda va deb qabul qilinadi va absorbtsiya koeffitsiyenti bo’ladi. Agar bo’lsa, izolyatsiya quruq bo’ladi, bo’lsa, izolyatsiya nam tortib qolgan deb hisoblanadi.
Izolyatsiya namligini «sig’im-chastota» uslubida aniqlash. Avvalgi holdagidek izolyatsiya namligiga qarab absorbtsiya sig’imi va siljish sig’imi o’zgarib boradi. Quruq izolyatsiyada elektron qutblanish bo’lib siljish sig’imi bilan xarakterlanadi, nam izolyatsiyada dipol qutblanish ketadi (qo’shimcha dipol suv molekulalari hisobiga absorbtsiya sig’imi kuchayadi). Bu sig’imlarning absolyut qiymatlari miqdori tok chastotasi bilan turlicha bog’lanishga ega bo’ladi (4.3-rasm).

	Quruq izolyatsiyaning sig’imi ( ) chastotaga bog’liq bo’lmaydi, chunki unda qutblanish birdaniga bo’ladi. Nam izolyatsiyaning sig’imi ( ) chastota ortgan sari kamayib boradi. CHunki past chastotada suvning dipol molekulalari maydon bilan birga burilishga ulguradi va eng katta bo’ladi. CHastota
4.3-rasm. Quruq va nam izolyatsiyaning sig’imining o’zgarish grafiklari.

ortib borgan sari molekulalar inertsiyasi tufayli maydon ortidan burilishga (qutblanishga) ulgurmay qoladi. Absorbtsiya sig’imi kamayadi va elektron qutblanish oqibatida yuzaga keladigan sig’imga yaqinlashadi. Natijada izolyatsiya sig’imining chastota o’zgarishidagi o’zgarish xarakteriga qarab namlik miqdorini aniqlash mumkin bo’ladi. Izolyatsiyani diagnostika qilishda va chastotada uning sig’mini o’lchab ularning nisbati topiladi. Odatda va deb qabul qilinadi. Agar bo’lsa izolyatsiya quruq, agar bo’lsa izolyatsiya nam tortib qolgan bo’ladi. Bunday diagnostika PKV-7 tipli izolyatsiya namligini nazorat qilish asbobida bajariladi.
Elektr jixozlar izolyatsiyasini oshirilgan kuchlanishda sinab ham defektlarini aniqlash mumkin. Bunda sinalayotgan fazaga avval 1200 V, keyin 1800 V gacha kuchlanish beriladi va ketish toki mikroampermetrdan aniqlanadi. Agar bir fazada tok 95 mkA dan kam, uch fazada esa 230 mkA dan kam tok ketsa izolyatsiya soz deb qabul qilinadi.
Izolyatsiyani eskirganligini dielektrik isroflar bo’yicha aniqlash. Izolyatsiyaning almashinish sxemasidan (12-rasm) ko’rsak o’zgaruvchan kuchlanish U izolyatsiyada -aktiv tok, izolyatsiya qarshiligi bo’yicha o’zgaruvchi va -reaktiv tok absorbtsiya tarmog’ining ( ) o’tkazuvchanligiga va qisman ( ) ga bog’liq bo’ladi. Tarmoqdagi quvvat isrofi: bo’ladi,
bu yerda: ; δ – dielektrik isrof burchagi.
Dielektrik isroflar dielektrik material turiga va holatiga bog’liq bo’ladi. Issiqlik yemirilishi, namlik, tashqi ta’sirlar izolyatsiya sifatini pasaytiradi, bunda tgδ miqdori ortadi. SHuning uchun tgδ miqdoriga qarab izolyatsiya sifatiga baho berish mumkin bo’ladi. tgδ bo’yicha izolyatsiyani diagnostika qilish ko’pincha yuqori kuchlanish qurilmalarida qo’llaniladi. Bunda ko’prik (most) sxemalari yoki vattmetrli sxemalar qo’llaniladi.