1-Ma’ruza: Ajratish va konsentrlashning asosiy usullari

ajratish
deyiladi. 

---

Mikro tarkibiy qism miqdorini (konsentrasiyasini) makrotarkibiy (asosiy) 
qism 
miqdoriga (konsetrasiyasiga) nisbatini ortdiruvchi 
jarayon 
konsentrlash
deyiladi. 
Mikro va makro tarkibiy qism deganda aralashmaning o’z va ko’p 
tarkibiy qismlari tushuniladi. 
Konsentrlashning 
absolyut
va 
nisbiy
turlari mavjud. 
Mikro tarkibiy qismni katta massali (yoki hajmli) aralashmadan kichik 
massaga (yoki hajmga) o’tkazish 
absolyut konsentrlash
deyiladi. Bu jarayonda 
mikrotarkibli modda konsentrasiyasi ortadi. 
Mikrotarkibli 
va 
makrotarkibli 
moddalar 
miqdoriy 
nisbatini 
oshirish 
nisbiy
konsentrlash
deyiladi. 
Bunday 
holatlarda 
erituvchi 
ham 
makrotarkibiy qismga kiritiladi. 
Nisbiy 
konsentrlash 
natijasida 
aralashma 
tarkibiy 
qismlarining konsentrasiyalari keskin farqli bo’lib qolgani uchun, chinakam 
ajralish holati ro’y beradi. 
Konsentrlash natijasi miqdoran konsentrlash omili (koeffisiyenti) F bilan 
belgilanadi: 
bu yerda 
va 
- konsentrlashdan avvalgi tegishlicha mikro va makro 
tarkibli moddalar konsentrasiyalari, 
Q
1
va 
Q
2
esa ularni konsentrlashdan keyingi 
konsentrasiyalari. 
Bir litr eritmada konsentrlashdan avval 10
-5
g erigan modda bo’lgan bo’lsa, 
eritmani bir millilitr qolguncha bug’latilgach 
=10
-5 
g; 
10
3 
ml; 
Q
1
=10
-5 
g;
 Q
2
= 
1 ml bo’lgani uchun konsentrlash omili F= 10
-5
·10
3
/10
-5
·1=10
3
, ya’ni erituvchini 
bug’latish natijasida erigan modda 1000 marta konsentrlandi. 
 
Ajratish va konsentrlash usullari tahlil etiluvchi aralashma tarkibiy qismlarini 
eruvchanligi, qaynash temperaturasi, tashqi elektr maydonida zarralar harakat 
tezligi, sorbsiya va boshqa xossalari farqidan foydalanishga asoslangan. Ajratish va 
konsentrlash usullarini eng ko’p tarqalgan turlariga quyidagilar kiradi. 
Konsentrlanuvchi modda bo’lgan eritmani