1-Ma’ruza : Kirish. Chizmachilik fanining qisqacha tarixi. Chizmachilik asboblari va ulardan foydalanish. Standartlar, formatlar, asosiy yozuv o’rni. Mashtablar. Shriftlar. Chiziq turlari. Reja

Chizmachilik asboblari va ulardan foydalanish. Standartlar.

Chizmachilik asboblari va ulardan foydalanish. Standartlar.

• 
  Chizmachilik buyumlari va asboblariga gotovalnya, chizg′ich, ucburchakliklar, lekalolar, reysshina, transportirlar kiradi. Chizmachilik jihozlariga chizma stollari, chizma taxtalari, chizma mashinalari kabilar kiradi. Chizma ashyolariga chizma qog′ozi, qalam, o′chirg′ich, tush, qadoqlar kiradi.
  
• 
  Qalamlar va ularni ishga tayyorlash. Chizmachilikda ishlatiladigan qalamlar ″Konstruktor″ nomi bilan ataladi.
  
• 
  Grafitning tarkibiga ko′ra uch ko′rinishiga – yumshoq, qattiq, o′rtacha qattiq qalamlarga bo′linadi.
  
• 
  Yumshoq qalamlar yumshoqligining ortishiga qarab M, 2M, 3M va hokazo. Qattiq qalamlar qattiqligining ortishiga qarab T, 2T, 3T va hokazo. O′rtacha qattiqlikdagi qalam CT yoki TM bilan belgilanadi.
  
• 
  Boshqa mamlakatlarda tayyorlangan ‘‘KOH-I-NOOR’’ qalamlarning yumshoqlari B, 2B, 3B va hokazo, qattiqlari H, 2H, 3H, va hokazo, o′rtachasi HB bilan belgilanadi.
  
• 
  Chizmalar T yoki 2T qalamda chiziladi. Chizmaning ustidan bostirib chizish uchun TM yoki M qalam qo′llaniladi.
  
• 
  Qattiq qalamlar bilan chizmadagi har xil ingichka yasash chiziqlari, o′lcham chiziqlari, shtrixlash chiziqlari, o′q va markaz chiziqlari kabilar chiziladi. TM va M qalamlar bilan chizma konturlari (ko′rinadigan va ko′rinmaydigan), bichim xoshiyasi, asosiy yozuv kabilarda foydalaniladi.
  

Qalamni ishga tayyorlash. Qalamning tamg′asi ko′rsatilgan tomonining teskari uchidan konus shaklida ochiladi. Qalamning ochilgan yog′och qismining uzunligi 25–30 mm, grafitning uzunligi 8-10 mm ga to′g′ri kelishi lozim. Qalam uchi grafitini mayda qum (jilvir) qog′ozdan foydalanib, unga ishqalab o′tkirlanadi. Sirkulda ingichka chiziqlarni chizish uchun qalamning sterjenini bir tomonlama qum qog′ozga ishqalab o′tkirlanadi. Ingichka chiziqlarni qalam uchini konus shaklida o′tkirlanadi. Chizilgan chizmani ustidan bosib chizishda qalam uchi kurak shaklida tayyorlanadi. Hozirgi vaqtda turli yog′onlikdagi grafit sterjenli sangali qalamlar sotilmoqda, chizmalar chizishda ulardan samarali foydalanish mumkin. Ingichkaroq sterjenlardan foydalanib ingichka chiziqlarni, yog′onroq sterjenlarda kontur chiziqlarni chizish mumkin.

• 
  Xalq xo′jaliganing barcha sohalariga o′xshab chizmachilik ham standartlashtirilgan. Standart O′zbekiston Respublikasining konstruktorlik hujjatlari yagona tizimi (O’zKHYT) 17.11.2003 yilda qabul qilingan va O’zDSt_2.001:2003 deb belgilanadi. O’zKHYT Standartlarning barchasi standartlashtirish tarmoqlararo tizimining 2 klassiga kiradi.
  
•