1. Maǵlıwmatlar bazasıniń áhmiyeti Maǵlıwmatlar bazasıniń atributli formasi

Jobasi

Kirisiw

1. Maǵlıwmatlar bazasıniń áhmiyeti

2. Maǵlıwmatlar bazasıniń atributli formasi

3. Atribut tablicalar du’ziw

Juwmaqlaw

Paydalanilg’an ádebiyatlar

Kirisiw
Informaciyanı saqlaw sisteması (blokı ). Maǵlıwmatlar bazası. Hár bir geografiyalıq informaciya sistemasınıń tiykarǵı negizin maǵlıwmatlar

bazası quraydı. Maǵlıwmatlar bazası degende ob'ekttiń jaǵdayın, onıń ózgeshelikleri hám basqa ob'ektler menen óz-ara munasábetlerin

sáwlelendiriwshi maǵlıwmatlardıń atalǵan kompleksi hám de bul maǵlıwmatlar

bazasın júrgiziw ushın zárúr bolǵan texnikalıq hám programmalı qurallardıń

kompleksi túsiniledi.

Ulıwma mániste maǵlıwmatlar bazası - bul arnawlı islengen jazıw hám fayllar kompleksi bolıp tabıladı. GISning Maǵlıwmatlar bazası, mısalı, ob'ekttiń atı, ol jaylasqan wálayat yamasa qala, ol haqqında jay kartası, ob'ekttiń ekonomikalıq geografiyalıq hám basqa kórsetkishleri saqlanıwı múmkin.

Maǵlıwmatlar bazasınin’ ierarxik, tarmaqlı hám relyatsion modelleri parıq etedi.

Ierarxik maǵlıwmatlar bazası modelinde informaciyalar qatań ǵárezlilik boyınsha jazıladı. Bunday quramǵa iye maǵlıwmatlardı saqlaw tómendegi suwrette

keltirilgen model' járdeminde jaqsı tusiniliwi múmkin

RESPUBLIKA






WALAYAT

WALAYAT

WALAYAT





RAYON


RAYON


RAYON


RAYON




XOJALIQ

XOJALIQ

XOJALIQ

(1-súwret).

1-súwret. Maǵlıwmatlar bazası ierarxik modeli sızılması

Maǵlıwmatlardıń tarmaqlı bazasınan informaciyalardıń quramı ápiwayına

salıstırǵanda talay quramalı bolǵanında paydalanıladı. Maǵlıwmatlardıń

tarmaqlı hám ierarxik bazaları júdá anıq qoyılǵan munasábetler

kompleksinen ibarat boladı, sol sebepli maǵlıwmatlar quramın daslep

tańlaw zárúr (2 -súwret).

Maǵlıwmatlar bazası quramına ózgeris penenkirgiziw maǵlıwmatlar bazasın

qayta qurıwdı ańlatadı. Qandayda bir bir zárúr sorawǵa juwap alıw ushın bolsa

arnawlı programma jazıwǵa tuwrı keledi. Paydalanıwshılardıń sorawlarına

juwap beriw ushın geyde háptelab, oylab waqıt talap etiledi, nátiyjede

maǵlıwmatlar óz aktuallıǵın joǵatadı.

2 -súwret. Maǵlıwmatlar bazası ieraxik modelinde súwretlew

Ierarxik hám tarmaqlı modelleriniń kemshilikleri maǵlıwmatlardıń

jańa - relyatsion modeli payda bolıwına sebep boldı. Relyatsion model' Maǵlıwmatlar bazası quramın ápiwayılastırıwǵa qaratılǵan. Ol jaǵdayda hámme maǵlıwmatlar qatar hám ústinlerden ibarat bolǵan ápiwayı kesteler kórinisine keltiriledi.

Maǵlıwmatlar bazasınıń hár bir kesteine arnawlı at beriledi. Hár bir

gorizontal qatardıń bólek fizikalıq moxiyati ámeldegi, mısalı, qandayda bir bir

basqarıw aymaq. Kartada ol bólekgi arnawlı grafiklı ob'ekt bolıwı

múmkin. Kesteniń barlıq N - qatarlarında wálayattıń sonsha M - tap

ańlatpalanadı, yaǵnıy kesteniń hár bir qatarı bul aymaqǵa tiyisli

maǵlıwmattı ózinde jıynaydı.

Kesteniń hár bir ústininde jaylasqan cifrlardıń barlıǵı bir

túrge tiyisli maǵlıwmatlar esaplanadı. Mısalı, rayon orayı ústininde

tek sózler bolsa, maydan ústininde onlıq sanlar, ID ústinindegi pútkil

sanlar paydalanıwshılar tárepinen ornatılǵan ob'ektlerdiń kodın

ańlatadı. Kesteleraro baylanıs jıyekler boyınsha ámelge asıriladı

(1- keste).

1-keste

Hár bir keste ózine tiyisli aldınan málim dárejede atalǵan

ústinler kompleksine iye. Keste jıyekleri ádetde ob'ektler atributlarına

sáykes keledi, kestede qatarlar sanları shegaralanbaǵan, hár bir jazıw qandayda bir-bir ob'ekt haqqındaǵı informaciyalardı ózinde sáwlelengenleydi.

Házirgi kúnde maǵlıwmatlardıń relyatsion bazası informaciyanı saqlaw

ushın ataqlı bolǵan model' esaplanadı, sebebi ol ózinde suwretti

kórgezbeli súwretlewdi, olar menen islewdi málim dárejede ápiwayılastırıwdı támiyinleydi.

Kartografiyada GISdan paydalanıwda, maǵlıwmatlar bazasınıń

relyatsion modelinde eki gruppa maǵlıwmatlar saqlanadı - grafiklı hám

atributlı (mazmunli). Maǵlıwmatlardıń grafiklı bazasında kartanıń

grafiklı yamasa ólshemli hasası nomer kórinisinde saqlanadı.

Maǵlıwmatlardıń mazmunli bazasında bolsa kartanıń mazmunı hám kartaǵa

Tuwrıdan-tuwrı kiritiliwi múmkin bolmaǵan keńislikdegi maǵlıwmatlarǵa

tiyisli qosımsha informaciyalar saqlanadı. Olarǵa ob'ekttiń sapası

xarakteristikaın ańlatiwshı regiondıń teksti kiredi, ob'ekt atributların óz

ishine alǵan keste atributiv keste dep ataladı.

Kartografikalıq atributiv informaciya - bul ob'ekt yamasa hádiyselerdiń muǵdar hám sapa tárepten xarakteristikası haqqındaǵı cifrlı yamasa tekst - grafiklı kórinisindegi informaciyalar bolıp tabıladı. Mısalı, awıl xojalıq eginlerin ańlatatuǵın atributlardı tómendegishe beriw múmkin (2-keste).

Tap sonday etip qalalar boyınsha xalıq sanı, teatrlar, kontsert

zallari, avtomobil' hám baylanıs jolları uzınlıǵı maǵlıwmatların kestede

toplaw, rayonlar boyınsha bolsa onıń ulıwma maydanı, jerlerden

paydalanıwshılar sanı, kárxana xızmetkerleriniń atı -sharıfi, jinsi, jası,

jumıs penenstajı, aylıq is haqısı hám t.b. haqqındaǵı maǵlıwmatlardı saqlaw ushın atributiv kesteler isletiledi.

GISda maǵlıwmatlardı saqlawdan tısqarı, olardı súwretlew hám

tariyplew ushın maǵlıwmatlar bazasın basqaratuǵın arnawlı sistemalı

programmalar da bar. Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemasınan

paydalanıw processinde informaciyalardı qıdırıw, tańlaw, bir-birine qosıw

hám aljasıqlardı ońlaw jumısların orınlaw múmkin. Bul modul' jańa

atributiv kesteler dúziw, olardı toltırıw hám karta menen bólew

imkaniyatın da beredi.

2-keste

Perimetri

6428m

Ókiniw menen aytamız, bazanı qayta qurıw jumısların barlıq GISlarda da atqarıp bolmaydı. Mısalı, Arcview programmasında maǵlıwmatlar bazası dúzilgennen keyin, oǵan qandayda bir-bir ápiwayı keste baǵanasın qosıw hám ózgertiw múmkin emes. Bunday waqıtta paydalanıwshı maǵlıwmatlar keltirilgen keste ústinin basqa kóriniste saqlawı hám dúziwi zárúr.

MapInfo GISida nomerlew basqıshınıń ózinde qálegen noqattıń

koordinataları kórsetilgen, paydalanıwshınan jasırın jaǵdayda avtomatikalıq

túrde eki ústinli keste payda etinadi: identifikator hám noqattıń

koordinataları jazılǵan keste. Bunday maǵlıwmatlardı saqlaw processinde

sistema basqa grafiklı ob'ektlerge hám atributiv maǵlıwmatlarǵa kesteler

dúzedi.

Kestelerge ózgertiwler tikkeley MapInfo menen islew processinde

kiritiliwi múmkin. Kestelerge ústin qosıw yamasa alıp taslaw, olardıń

jaylasıw rejimin, atınıń, gruppaın hám ólshemin ózgertirse boladı.

Bul keste hám fayllardıń mazmunı, olar menen islew tártibi haqqında

keyingi bólimlerde sóz júritiledi.

Sonı atap ótiw kerek, grafiklı ob'ektler ózinshe, atributivlar

ózinshe iskerlik kórsetedi, dep túsinbew kerek, kerisinshe, integraciya sol

dárejege jettiki, grafiklı ob'ekt fizikalıq tárepten atributiv

kesteniń bir ústini bolıp, basqa kóplegen ústinler bolsa ámelde

maǵlıwmatlar bazası kesteinde kórinbeydi, lekin avtomatikalıq túrde

kuzatilayotgan ob'ekttiń geografiyalıq kórsetkishlerin (uzınlıǵın,

perimetrin, maydanın hám t.b. ) ańlatadı.

Maǵlıwmatlardıń atributiv bazaları túrli ob'ektlerdi hár túrlı

ańlatpalap qalmastan, bálki keńislikli talaplardı orınlawda atributiv

ob'ektti anıqlaw parıqlawǵa járdem beredi - eń ápiwayı halda biz karta daǵı

ob'ektti belgilesak, ol haqqında tolıq maǵlıwmatlardı (tártip nomerin,

atın, yamasa atınıń, ólshemin hám t.b. ) alıwımız múmkin. Atributiv

kesteler arqalı karta daǵı ob'ektler haqqında kerekli informaciyanı alıwdı

Shólkemlestiriw múmkin, sebebi ob'ektlerdi parıqlaw - olardıń atributiv

jazıwların bir-birinen ajıratıw menen baylanıslılıǵı aldınan málim.

Qálegen GISda atributiv maǵlıwmatlar bazasına shaqırıq etse boladı.

Bul jumıs peneneki usılda - SQL soraw tili arqalı yamasa QBE úlgi forması boyınsha.

Barlıq ob'ektler hám olardıń ápiwayılasqan kórsetkishleri óziniń tártip

nomerine yamasa kodına ıyelewi kerek. Olar járdeminde grafik maǵlıwmatlarǵa

tiyisli mazmun beriliwi múmkin. Identifikatorlardan paydalanıw

kartografikalıq suwretti kóriw jáne onı analiz qılıwda úlken múmkinshilikler

jaratadı. Paydalanıwshı ob'ektti kórsetsa, mısalı, kursor menen, ol jaǵdayda

programma ob'ekttiń farqlovchisini ózi anıqlaydı, ob'ektke tiyisli bir

yamasa bir neshe maǵlıwmatlar bazasın tabadı hám kerisinshe, programma maǵlıwmatlar

bazasına kóre grafiklı ob'ekttiń ornın tabıwı múmkin (3-súwret, 3-

keste).

Ápiwayılasqan grafiklı ob'ektler tiykarınan koordinatalar jupligi sıyaqlı

jazıladı, yaǵnıy X, Y. Sheńber hám egrilar sınıq sızıqlar menen suwretlenedi.

Tuwrı sızıq eki jup koordinatalar menen ańlatpalanadı, maydanlı maydan bolsa

koordinatalar juftligi ceriyasi menen kompyuter yadına jaylanadı.

3-súwret. Tashkent wálayatı basqarıw kartası

GIS penendagi grafiklı hám atributivli maǵlıwmatlar bazaları arasındaǵı

baylanıslılıq

3-keste

Juwmaqlaw

Sonı atap ótiw kerek, konturdıń aqırǵı noqatı koordinatası

onıń birinshi noqatı koordinatası menen birdey bolıwı kerek, keri jaǵdayda

kontur yopilmaydi. Lekin maǵlıwmatlar bazasındaǵı qálegen ob'ekttiń

grafiklı hám atributiv maǵlıwmatları uqsas sonda da, real bolmıstıń

karta kórinisinden ol talay uzaq. Maǵlıwmatlar bazası quramına ózgeris penenkirgiziw maǵlıwmatlar bazasın

qayta qurıwdı ańlatadı. Qandayda bir bir zárúr sorawǵa juwap alıw ushın bolsa

arnawlı programma jazıwǵa tuwrı keledi. Paydalanıwshılardıń sorawlarına

juwap beriw ushın geyde háptelab, oylab waqıt talap etiledi, nátiyjede

maǵlıwmatlar óz aktuallıǵın joǵatadı.Keńislikdegi ob'ektler tuwrısındaǵı bir qansha cifrlı maǵlıwmatlar orınnıń cifrlı modelin payda etedi, ob'ekttiń

ornı (koordinataları ), ózgeshelikleri kompleksi hám atributları klassifikaciyaın

beredi.

Paydalanilg’an a’debiyatlar

1. Берлянт А. М. Картография. - М.: Аспект-Пресс, 2001. - 336 с.

2. Берлянт А. М., Геоинформационное картографирование. - М.:

Астрея, 1997. - 64 с.

3. Востокова А. В., Кошель С. М., Ушакова Л. А. Оформление карт.

Компьютерный дизайн. - М.: Аспект-Пресс, 2002. - 278 стр.

4. Геоинформатика //Под ред. В. С. Тикунова. - М.: Изд, центр

«Академия», 2005. - 480 с.

5. ГОСТ Р 50828–95. Государственный стандарт Российской

Федерации «Геонформационное картографирование. Пространственные

данные, цифровые и электронные карты. Общие требования». - М.: ИПК Изд-

во стандартов, 1996