1. Mahalliy moliyaning mazmuni, tarkibi va vazifalari. Mahalliy byudjetlar, ularning guruhlanishi Mahalliy moliyaning rivojlanish istiqbollari

2019 yil uchun Toshkent shahri buyicha soliqlardan shahar va tuman mahalliy byudjetlariga ajratmalar me’yorlari

Tumanlar nomi	Yagona soliq to‘lovidan ajratma	Tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvch yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan qat’iy belgilangan soliq	Aktsiz solig‘i	Yuridik shaxslar mol mulkiga solinadigan soliq	Jismoniy shaxslar mol mulkiga solinadigan soliq	Yuridik shaxslar yer solig‘i	Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig‘i	Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq	Jarimalar	Bozorlar daromadidan tushum	Mahalliy yig‘imlar
Shayhontohur	15	100	100	-	100	-	100	100	100	100	100
Uchtepa	53	100	100	-	100	-	100	100	100	100	100
Chilonzor	75	100	-	-	100	-	100	100	100	100	100
Mirobod	50	100	100	-	100	-	100	100	100	100	100
Mirzo Ulug‘bek	91	100	100	-	100	100	100	100	100	100	100
Yakkasaroy	9	100	-	-	100	-	100	100	100	100	100
Olmazor	97	100	-	-	100	100	100	100	100	100	100
Yashnobod	63	100	-	100	100	100	100	100	100	100	100
Sirg‘ali	94	100	-	-	100	-	100	100	100	100	100
Bektemir	14	100	-	-	100	-	100	100	100	100	100
Yunusobod	91	100	100	-	100	-	100	100	100	100	100

Maqsadli ijtimoiy transfertlarning miqdorlari:

– O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetidan Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetiga, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlariga – asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar prognozi va Davlat byudjetining asosiy parametrlari tasdiqlanayotganda;

– Qoraqalpog‘iston Respublikasining respublika byudjetidan, viloyatlarning viloyat byudjetlari va Toshkent shahrining shahar byudjetidantumanlar va shaharlar byudjetlariga

- Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari tasdiqlanayotganda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari tomonidan belgilanadi. Foydalanilmagan maqsadli ijtimoiy transfertlar joriy moliya yili oxirida tegishli yuqori turuvchi byudjetga qaytarilishi kerak. Yuqoridagi 5-jadvaldan ko‘rish mumkinki, ya’ni Respublika byudjetidan 2019 yilda Andijon viloyati, Jizzah viloyati, Namangan viloyati, Samarqand viloyati, Surhondaryo viloyati, Sirdaryo viloyati, Xorazm viloyatlari uchun tuman va shahar byudjetlaridan moliyalashtiriladigan halq ta’limi, maktabgacha ta’lim va tibbiyot muassasalarining ish haqi va yagona ijtimiy to‘lovi xarajatlarini qoplash uchun mablag‘lar ajratilishi ko‘zda tutilgan.

Byudjet ssudasi:

– prognoz qilingan daromadlar va rejalashtirilgan xarajatlar o‘rtasidagi rejali vaqtinchalik kassa uzilishini qoplash uchun — to‘qqiz oygacha bo‘lgan muddatga;

– daromadlar tushumlari va xarajatlarni amalga oshirish o‘rtasida kutilayotgan vaqtinchalik kassa uzilishlarini qoplash uchun - olti oygacha bo‘lgan muddatga beriladi.
Rejali byudjet ssudasi daromadlarning prognoz qilingan tushumlari, nazarda tutilgan subventsiya, o‘tkazib beriladigan daromadlarning summasi maqsadli ijtimoiy transfertlar, aylanma kassa mablag‘laridan va yil boshidagi erkin qoldiqlardan vaqtinchalik mablag‘ jalb qilish, dotatsiya tasdiqlangan tegishli byudjetlarda nazarda tutilgan ayrim choraklardagi xarajatlar qoplanishini ta’minlamagan hollarda beriladi. Byudjet ssudasi:

– O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjeti mablag‘lari hisobidan

— Qoraqalpog‘iston Respublikasining respublika byudjetiga, viloyatlarning viloyat byudjetlariga, Toshkent shahrining shahar byudjetiga, davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlariga;

– Qoraqalpog‘iston Respublikasining respublika byudjeti, viloyatlarning viloyat byudjetlari, Toshkent shahrining shahar byudjeti mablag‘lari hisobidan — tumanlar va shaharlar byudjetlariga ularning daromadlari hamda xarajatlari o‘rtasidagi rejali yoki kutilayotgan vaqtinchalik kassa uzilishini qoplash uchun beriladi.

Byudjet ssudalarini berishning majburiy sharti ulardan belgilangan maqsadda foydalanish, shuningdek joriy moliya yili mobaynida ularni o‘z vaqtida qoplashdan iboratdir.Byudjet ssudasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va tegishli hokimliklarning, davlat maqsadli jamg‘armasini taqsimlovchi organ rahbarining byudjet ssudasiga bo‘lgan ehtiyojni asoslovchi hisob-kitoblar ilova qilingan yozma so‘rovi asosida beriladi. Byudjet ssudasi berish to‘g‘risidagiyozma so‘rovni ko‘rib chiqishda moliya organi qaror qabul qilish uchun zarur bo‘lgan axborot va hisob-kitoblarni so‘rab olish huquqiga ega. Mahalliy byudjet harajatlarini taqsimlashda boshqaruv qarorlarini qabul qilish qo‘yidagi talablarni ta’minlanishiga to‘liq javob berishi darkor:

1) Byudjetlararo munosabatlar tizimini tartibga solish yagona mexanizm va printsiplarga tayanishi kerak. Jumladan, daromad manbalarini biriktirilish va moliyaviy yordamlarni (dotatsiya, subventsiya, ssuda) taqsimlash masalalarida alohida subyektlarga moliyaviy imtiyozlar berish va ustuvor qulayliklar yaratib berish bo‘yicha — noan’anaviy yondoshish xollariga yo‘l qo‘ymaslik lozim;

2) Turli xil darajadagi hokimiyat va boshqaruv organlari byudjet harajatlarini amalga oshirishda qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlikka amal qilishikerak;

3) Hududlarnibyudjetmablag‘laribilanta’minlashnio‘zvaqtida va to‘liq tashkil qilish uchun ularga moliyaviy yordamlarni ob’ektiv va oshkora taqsimlash lozim;

4) Bir iktirilgan mahalliy daromad bazasini kengaytirish bilan birga, respublika byudjetidan olinayotgan moliyaviy yordamlarni samarali va maqsadga muvofiq foydalanayotgan mahalliy byudjetlarga qo‘shimcha rag‘batlantirish mexanizmlari tashkil etilish kerak;

5) Byudjet harajatlari buyicha qabul qilinayotgan qarorlarning moliyaviy intizomga to‘liq itoat qilishini nazorat qiluvchi yagona mexanizm ishlashi zarur.

Xulosa

Bugungi kunda mahalliy moliya hududiy ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni amalga oshirish quroliga aylanib bormoqda desak adashmagan bo’lamiz. Mahalliy moliya:

- mahalliy ahamiyatdagi ishlab chiqarishning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatishga;

- aholi bandligining oshishini ta’minlashga;

- hududiy xo’jalik kompleksining uzoq muddatli taraqqiyotini ta’minlovchi soha va tarmoqlarga investitsiyalarni jalb qilishga;

- hududdagi aholining zarur ijtimoiy ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi.

Mahalliy byudjetlar orqali mahalliy hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlantirish moliyaviy manbalar bilan ta’minlab boriladi. O‘zbekiston Respublikasi byudjet tizimining barcha daromadlari tarkibida mahalliy byudjetlar daromadlari o‘rtacha 42-46 foizni tashkil qiladi. Shu o‘rinda shuni ta’kidlash joizki, byudjet tizimi bo‘yicha amalga oshiriladigan xarajatlarning esa 55-60 foizi mahalliy byudjetlar hisobiga to‘g‘ri keladi. Mahalliy byudjetlar xarajatlarining keyingi yillarda ildamroq o‘sib borishi ularning davlat byudjetidagi salmog‘ining ham oshib borishiga olib kelgan.

Mahalliy byudjetlarning daromadlari tizimini ikki guruhga ajratish mumkin, ya’ni mahalliy byudjetlarning biriktirilgan va tartibga soluvchi daromadlari tizimiga.