1 lekciya tema: Kirisiw. Statika. Qattı Dene statikası. Statika aksiomaları r e j e

4. Parallelogramm aksioması. Deneni qa’legen noqatına qoyılg’an tu’rli bag’dardag’ı eki ku’shtin’ ten’ ta’sir etiwshisi usı ku’shlerge qurılg’an paralellogramm dioganalına mug’dar jag’ınan ten’ bolıp, usı dioganal boylap bag’darlanadı. (1.4-su’wret).

1.4 - su’wret

1.5 - su’wret

Berilgen ha’m ku’shlerge qurılg’an parallelogramm ku’sh parallelogrammı dep, ku’shlerdi bunday usılda qosıw parallelogramm usılı dep ataladı. Bunda sonıda esletip o’tiw lazım, eki ha’m ku’shti qosıwda parallelogramm ha’mmesin qurıw sha’rt emes, balkim to’mendegishe qurıwdı orınlaw mu’mkin:

1). Ku’sh mug’darı ushın masshtab tan’lap alınadı;

2). ku’sh aqırında tan’lap alıng’an masshtabqa muwapıq ni o’zine parallel qılıp qoyamız;

3). ku’sh bası A menen ku’sh aqırı D nı tutastırıwshı vektor bul ku’shler ten’ ta’sir etiwshisin an’latadı (5-su’wret).

ha’m ku’shlerge qurılg’an ushmu’yesh ku’sh u’shmu’yeshi, ku’shlerdi bunday usılda qosıw bolsa u’shmu’yesh usılı delinedi.

Ten’ ta’sir etiwshini mug’dar ha’m bag’darı geometriya ya’ki trigonometriya formulalarınan paydalanıp anıqlanadı.

Ten’ ta’sir etiwshinin’ modulın dan kosinuslar teoremasına tiykarlanıp aniqlaymiz:

ya’ki

bolg’anda (1.1)

da (1.2)

da boladı.

(1.1) ha’m (1.2) den ko’rinip turıptı,bir tuwri siziq boylap bag’darlang’an ku’shler algebrik qosıladı.

Ten’ ta’sir etiwshi din’ ha’m ku’shler menenpayda etken ha’m mu’yeshleri sinuslar teoremasına ko’re anıqlanadı:

(1.3)

Usı aksiomadan to’mendegi teorema kelip shıg’adı.

1.6 - su’wret

Teorema: Bir tegislikte jatıwshı ha’m o’z ara parallel bolmag’an u’sh ku’sh ten’ salmaqlıqta bolsa, olardın’ ta’sir siziqları bir noqatta kesilsedi ha’m olardan du’zilgen ku’sh u’shmu’yeshi jabıq boladı, yag’nıy aqırg’ı ku’shtin’ ushı ku’sh bası menen u’stpe-u’st tu’sedi (1.6-su’wret a,b).