1. Lat eyish va paylar cho‘zilishi, sabablari, belgilari, tez yordam

3.Chiqishlar, turlari ,belgilari va birinchi yordam

Travmatik Suyak chiqishi aksariyat hollarda boʻgʻimni tashkil qiluvchi distal suyakka bilvosita qattiq itaruvchi yoki tortuvchi kuch taʼsir etganda va boʻgʻimda keskin harakat qilish oqibatida roʻy beradi. Odam tanasida eng koʻp Sch. (barcha chiqishlarning 50%) yelka boʻgʻimida uchraydi. Deyarli hamma hollarda suyak chiqqanda boʻgʻim kapsulasi yoriladi va atrof toʻqimalarga ichki qon quyiladi. Chiqqan suyak boshchasi atrofdagi yirik qon tomirlari va nerv tolalarini ezib qoʻyishi mumkin.

Tashqi koʻrinishdan Suyak chiqishi jarohatlangan boʻgʻimda kuchli ogʻriq, qoʻl yoki oyoqning majburan noqulay holatda boʻlishi, boʻgʻimda harakatning keskin cheklanishi va oʻziga xos deformatsiyalar bilan tavsiflanadi. Chiqqan suyakni joyiga iloji boricha barvaqt solish kerak, eskirgan Suyak chiqishini bartaraf etish vaqt oʻtishi bilan qiyinlashib boradi. Suyak chiqishini joyiga solish uchun bir qancha usullar tatbiq etilgan. Ulardan baʼzilari (mas, Gippokrat usuli, Ibn Sino usuli) bir necha asrlardan buyon keng qoʻllanib kelinadi.

Travmatik Suyak chiqishida birinchi yordam — qoʻl yoki oyoqni roʻmol bilan bogʻlash yoki taxtakachlash, ogʻriq qoldiruvchi dori berish va travmatologga murojaat etish. Mutaxassis boʻlmagan odamning suyakni joyiga solishga urinishi ogʻir asoratlarga olib kelishi mumkin.

Baʼzan, suyak chiqqan vaqtda boʻgʻim xaltasi va bogʻlamlarining choʻzilib, boʻshashib ketishi oqibatida, shuningdek, Suyak chiqishi yetarli davolanmaganda, arzimagan kuch taʼsirida ham suyak yana qayta chiqib ketaveradi. Bu — odatiy Suyak chiqishidir. Bu xil Suyak chiqishi operativ yoʻl bilan davolanadi.

Tugʻma Suyak chiqishi ona qornidagi homilaning biror sabab bilan notoʻgʻri rivojlanishi, boʻgʻim yuzalarining nomutanosibligi oqibatida roʻy beradi. Koʻpincha son suyagi boshchasi, baʼzan tizza qopqogʻi chiqadi. Son suyagining tugʻma chiqishi qiz bolalarda koʻproq uchraydi. Baʼzi odamlar son suyagi chaqaloqning tugʻilish vaqtida oyogʻidan tortib yuborilganligi uchun chiqib ketadi deb notoʻgʻri oʻylaydilar. Son suyagi chanoqson boʻgʻimining kasalligi tufayli homila hali ona qornidaligidayoq chiqib boʻladi. Shuning uchun yangi tugʻilgan chaqaloqda travmatik Suyak chiqishida uchraydigan ogʻriq va shish kuzatilmaydi, bola bezovtalanmaydi. Shu sababli son suyagining tugʻma chiqishini barvaqt aniklash birmuncha mushkul. gʻali yurmagan chaqaloqlarda son teri burmalarining asimmetriyasi, oyoqlarni yaxshi kera olmaslik, bir oyoqning kaltaligi, boʻksalarda harakat vaqtida kirtillash singari belgilarga qarab diagnoz qoʻyiladi. Ultratovush tekshiruvi, rentgenografiya (3—4 oylikdan boshlab) kasallikni aniqlashga yordam beradi. Yurib ketgan bolalarda oqsoklanish, "oʻrdaksimon" yurish Suyak chiqishi belgilaridir. 1,5—2 yoshgacha Suyak chiqishini operatsiyasiz joyiga solish va bir necha oy davomida oyoqlarni kerib ushlash yoʻli bilan davolanadi. Kattaroq bolalarda son boshchasi operatsiya qilib joyiga tushiriladi. Chaqaloklarning oyoqlarini birlashtirmasdan erkin yoʻrgaklash, oyoklar orasini ochib koʻtarish son suyagi chiqishini kamaytiradi.

Patologik Suyak chiqishi boʻgʻimni tashkil qiluvchi suyaklar boʻgʻim yuzalarining ortgirilgan kasallik (suyak sili, osteomiyelit, revmatoid artrit va boshqalar) oqibatida yemirilishi, boʻgʻimni oʻrab turgan muskullar falaji (paralitik Suyak chiqishi) sababli roʻy beradi. Davo Suyak chiqishini keltirib chiqargan kasallikka qarshi qaratiladi.

4 Ezilish sindromi, sabablari, belgilari, tez yordam, asoratlari

Tana ayrim qismlarining uzoq vaqt davomida og'ir yuk ostida ezilib turishi, siqilishi natijasida odamda yumshoq to'qimalar yopiq shikastlanishining o'ziga xos belgilari paydo bo'ladi. Bu ezilish sindromi yoki travmatik toksikoz deb ataladi.

M.I. Kuzin travmatik toksikozni «Uzoq ezilish sindromi» deb atashni tavsiya qildi, bunda «ezilmoq» termini birlamchi shikastlanish mexanizmi va jarohatlangan organizmda kelib chiqadigan mahalliy yoki umumiy o'zgarishlar mohiyatini ochib berishini ko'rsatdi.

Travmatik toksikozda muskullar, teri osti yog' kletchatkasi, tomirlar va nervlar eziladi. Tinchlik paytlarida bunday ezilish tom bosib qolganda, devor ostida qolganda, shaxtalar va tog' jinslari bosganda, zilzila natijasida uylar qo'lab, og'ir yuklar ezganda yuzaga keladi. Urush vaqtida esa bombordimon paytida, atom quroli portlaganda vujudga keladi. Uzoq vaqt ezilish natijasida muskullar va boshqa yumshoq to'qimalar qonga yolchimay qoladi, natijada bu to'qimalarda nekroz boshlanib, to'qimalar o'la boshlaydi va o'zidan zaharli modda (toksin) ajratadi, ana shu toksinlar qonga so'rilib organizmni zaharlaydi.

Travmatik toksikozning klinik manzarasi jarohatlangan kishi ezuvchi kuch ta’siridan holi etilganidan (bir necha soat o'tganidan) so'ng aniqlanadi. Bemorning umumiy ahvoli dastlab ancha yaxshi bo'ladi, u umuman beholligidan, ezilgan joyi og'rishidan shikoyat qiladi. 6-8 soat o'tgach, shikastlangan oyoq-qo'lda shish paydo bo'ladi va zo'riqadi. Bu sohaning terisi avval oqaradi, so'ngra qizg'ish-ko'kimtir rangga kiradi. Terida ichi suyuqlikka to'la pufakchalar hosil bo'ladi, oyoq-qo'llarni qimirlatib bo'lmay qoladi. Zararlangan joy bosib ko'rilganda yumshoq to'qima qattiqlashadi. Nerv tomirlarining qisilishi natijasida ezilgan joyning pastki qismida seziluvchanlik yo'qoladi. Qattiq og'riq tufayli bo'g'imlarda harakat bo'lmaydi. Qon tomirchalaridagi pulьs aniqlanmaydi.

Mahalliy o'zgarishlardan tashqari, jarohatlangan kishining ahvoli qoniqarli bo'lib turganida, bir necha soatlardan keyin og'ir shok manzarasi ro'y beradi - kuchsizlik seziladi, tormozlanish ba’zan qo'zg'alish bo'ladi. Pulьs tezlashadi, arterial qon bosimi pasayadi. Qon sistemasi tomonidan o'zgarishlar kelib chiqadi. Qon quyuqlashadi, gemoglabin, eritrotsitlar, gemotokrit ko'payadi. Buyrakda katta o'zgarishlar ro'y beradi, tarkibida eritrotsitlar va oqsillar ko'p bo'lgani uchun siydik qoramtir-qizqish tusga kiradi, uning ajratilishi kamayadi (sutkasiga 100-150ml). Siydikni mikroskop orqali tekshirganda har xil o'zgarishlar paydo bo'ladi. Buyrak kanalchalarining qisilishi natijasida, bemor ahvoliga salbiy ta’sir etuvchi toksik moddalar yig'iladi.

M.I.Kuzin travmatik toksikozning klinik kechishida uchta davrni ajratadi: erta (jarohatdan 2-3 kundan so'ng), oraliq (3-12 kun) va kechki (12-kundan 1-2 oygacha). Erta davrda asosan shishning ko'payishiga va gemodinamik buzilishlar ro'y beradi. Oraliq davrda buyrak yetishmovchiligi rivojlanadi. Kechki davr asta-sekin sog'ayish davridir.

Tez yordam ko'rsatish

Bunda birinchi yordam ko'rsatish shikastlangan odamni tezlik bilan bosib turgan og'irlik ostidan chiqarib olishdan iborat. Shikastlangan oyoq yoki qo'l asosiga rezina jgut qo'yiladi, bu zaharli moddani qonga so'rilishini ancha kamaytiradi, oyoq-qo'llar shina bilan bog'lanadi, muzli xaltacha qo'yiladi va yuqoriga ko'tarib qo'yiladi. Shokka qarshi chora ko'riladi. Bemorga 2 gr. ichimlik sodasi beriladi va ko'plab suyuqlik ichiriladi. So'ngra tezroq davolash muassasasiga yotqizish choralari ko'riladi.

Davolash. Statsionar sharoitida intoksikatsiyaga qarshi ko'p suyuqliklar ichirish va sutkasiga 3-4 litrgacha qon o'rnini bosuvchi poliglyukin, reopoliglyukin, 5%li glyukoza, plazmalar yuboriladi. Suyuqliklarni quyish diurezni nazorat qilish bilan olib boriladi. Agarda diurez 40-50 ml(soat bo'lsa, yuborilayotgan suyuqlik miqdori ko'paytiriladi, kam bo'lsa, sutkasiga 500-1000 ml gacha kamaytiriladi. Ikki tomonlama buyrak atrofiga, hamda qisilgan joy yuqorisiga novokaindan blokada qilinadi. Dastlabki 3-4 kun ichida yurak-qon tomirlari va nafas olishni yaxshilaydigan preparatlar, «V» va «S» vitaminlar grupppasidan yuboriladi.