1-лаборатория иши

(I.F.Xarlamov) 
4. 
Ta'lim  metodi  —  belgilangan  maqsadga  erishishni  ta'minlovchi  algoritm  lashtirilgan, 
muayyan  mazmunga  ega harakatlar  tizimidir  (P.I.Podlasiy) 
 
 
Shuningdek,  ta‘lim  metodlarining  o‘qituvchi  va  o‘quvchilarning  o‘zaro  hamkorlikdagi  tartibli 
faoliyatlari  usullari  ekanligi  to‘g`risidagi  fikrlar  ham  mavjud. 
Ta‘lim  metodi  tuzilmasi  chizmada  quyidagicha  namoyon  bo‘ladi  (M.N.Skatkin  qarashlariga 
ko‘ra):   
 
          
 
                 
 
      
     
    
 
 
 
 
 
 
Chizma. Ta`lim metodi tuzilmasi. 
O‘quv  faoliyati 
O‘quvchi
 
faoliyati 
Ta‘lim 
maqsa
di 
Ta‘lim
 
metod
i 
Erishilgan
 
maqsadi 
O‘quvchining 
vositali faoliyati 
 
O‘quv 
faoliyati 
O‘qituvchi     
faoliyati 

---

 
51 
Chizmadan  anglanib  turibdiki,  ta‘lim  metodi  tuzilmasida  quyidagilar  ajralib  turadi:  maqsadli 
tarkib:  faoliyatli  tarkib:  ta‘lim  vositalari. 
Ta‘lim  metodlari  ta‘lim  maqsadini  yoritishga  xizmat  qiladi,  u  yordamida  ta‘lim  mazmunini 
o‘zlashtirish  yo‘llari  ifoda  etiladi,  o‘qituvchi  va  o‘quvchilarning  o‘zaro  harakati,  xususiyati  aks 
ettiriladi. 
Metod,  bir  tomondan,  ta‘lim  maqsadiga  erishish  vositasi  sifatida  namoyon  bo‘lsa,  boshqa 
tomondan,  boshqariluvchan  o‘qish  faoliyatini  amalga  oshirish  sharti  hisoblanadi. 
Ta‘lim  metodlari  doimo  u  yoki  bu  o‘qish  vositalari  yordamida  joriy  etiladi,  shu  bois  ularning 
o‘zaro  shartlanganligini  ta`kidlash  joiz. 
O‘qitish  metodlari  xarakteriga  ko‘ra ikki  tomonlama  ko‘rinishga  ega.  U: 
   A)axborot  va boshqaruv; 
     B)o‘qish,  o‘rganish,  o‘rgatish,  nazorat  va o‘z-o‘zini  nazorat  qilish  vazifalarini  bajaradi. 
Har bir  metod  qator elementlardan  iborat  bo‘lib,  ular  usullar  deb ataladi  va u ushbu  metodning 
foydali  ish  koeffitsientini,  uning  samaradorligini  oshiradi. 
Masalan,  mashq  metodida  o‘quvchi  bajargan  ishlarni  tahlil  etish,  xatolarni  ko‘rsatish  va h. k. Bu 
o‘rinda  mashq  - bu metod;  tahlil  etish,  xatolarni  ko‘rsatish  usullardir. 
Demak,  metod  qator samarali  usullar  yig`indisi  o‘laroq,  bir qator didaktik  vazifalarni  bajaradi: 
yangi  material  bilan  tanishtiradi,  bilim  va ko‘nikmalarni  egallash,  ularni  mustahamlash,  amaliyotda 
qo‘llash  o‘eratsiyalarini  bajarishda  qo‘llaniladi. 
O‘qitish  metodi  hamma  vaqt  ikki  muhim  vazifani:  boshqaruvchilik  va  ijrochilik  vazifalarini 
bajaradi. 
O‘qitish  metodlarining  ta‘sirchanligini  oshirish  uchun  bir  qator vositalar  tizimi  xizmat  qiladi. 
Vosita 
deganda,  o‘quv  jarayonini  jihozlashga,  uni  takomillashtirishga,  ta‘sirchanligini 
oshirishga  yordam  beradigan  barcha narsa,  hodisalar,  ta‘sir  jarayonlari  va boshqalar  tushuniladi. 
Masalan,  kitoblar:  (darslik,  qo‘llanmalar,  programmalashtirilgan  o‘quv  qo‘llanmalari,  daftarlar 
va  h.  k.);  ko‘rgazmali  qurollar;  maxsus  jihozlangan  kabinet,  laboratoriya  xonalarni;  texnik  vositalar; 
o‘qituvchi  obrazi  va  b.  q.  Bular  kompleks  holda  u  yoki  bu  metod  samaradorligini  oshirishga 
yordam  beradi. 
2. O‘qitish  metodlari  tasnifi(klassifikatsiyasi)ga  qo‘yilgan  asosiy  talablar. 
Har  bir  metod  ma`lum  ta‘limiy  vazifani  muvaffaqiyatli  hal  etish,  qolganlari  esa  birmuncha 
samarasiz  bo‘lishi  mumkin.  Universal  ta‘lim  metodlari  mavjud  emas,  shu  bois  darsda  turli  ta‘lim 
metodlaridan  yoki  ularning  majmuisidan  foydalanish  mumkin. 
Ta‘lim  metodlarini  tanlash  quyidagi  mezonlar  asosida  aniqlanadi: 
-  didaktik  maqsad  asosida; 
-  ta‘lim  mazmuni  asosida; 
-  o‘quvchilarning  o‘quv  ko‘nikmalarini  egallash  va rivojlanish  darajasi  asosida; 
Ta‘lim  metodlarini  tanlash  muammosi  uzoq  davrdan  buyon  tadqiq  qilib  kelinmoqda.  Biroq 
tadqiqotlar  soni  ko‘p  bo‘lsada,  bu  borada  yagona  to‘xtamga  kelinmagan.  Ushbu  o‘rinda,  ta‘lim 
amaliyotida  qo‘llanilib  kelayotgan  metodlar  tizimi  (tasnifi)ga  to‘xtalib  o‘tamiz. 
Ta‘lim  metodlarining  tasnifi  asosiy  didaktik  maqsadlar  bo‘yicha  tizimlashtiriladi. 
Ta‘limning  mazkur  bosqichida  hal  etilishi  mumkin  bo‘lgan  didaktik  vazifalarga  ko‘ra  guruhlash 
mumkin: