1-laboratoriya ishi Iqtisodiy ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish, Tanlanma xarakteristikalar, Ularni hisoblash va iqtisodiy ma’nolari

Empirik taqsimot funksiyaning xossalari
1, ;
2, – kamaymaydigan funksiya;
3, Agar – eng kichik varianta va – eng katta varianta bo‘lsa, u holda quyidagi munosabatlar o‘rinli bo‘ladi:
agar bo‘lsa,
agar bo‘lsa,
Tanlanmani grafik usulda tasvirlash uchun poligon va gistogrammalardan foydalaniladi,
Chastotalar poligoni deb nuqtalarni tutashtiruvchi siniq chiziqqa aytiladi,Chastotalar poligonini qurish uchun absissalar o‘qida variantalar qiymatlari va ordinatalari o‘qida ularga mos kelgan chastotalar qiymatlari belgilanadi,Koordinatalari juftliklardan iborat nuqtalar kesmalar bilan tutashtiriladi,

Nisbiy chastotalar poligoni deb koordinatalari …, bo‘lgan nuqtalarni tutashtiruvchi siniq chiziqqa aytiladi,
Chastotalar gistogrammasi deb, asoslari h uzunlikdagi intervallardan, balandliklari esa dan iborat bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchaklardan tuzilgan pog‘onasimon shaklga aytiladi,
Nisbiy chastotalar gistogrammasi deb, asoslari h uzunlikdagi intervallardan, balandliklari esa
,
dan iborat bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchaklarlardan tuzilgan pog‘onasimon shaklga aytiladi,
1-misol, Ushbu tanlanmaning chastotalar va nisbiy chastotalar gistogrammasini yasang:

	(–20;–15)	(–15;–10)	(–10;–5)	(–5;0)	(0;5)	(5;10)	(10;15)
	2	8	17	24	26	13	10
	0,02	0,08	0,17	0,24	0,26	0,13	0,1

Yechish,h=5

	(–20;–15)	(–15;–10)	(–10;–5)	(–5;0)	(0;5)	(5;10)	(10;15)
	0,4	1,6	3,4	4,8	5,2	2,6	2
	0,004	0,016	0,034	0,048	0,052	0,026	0,020

Berilgan tanlanmalar asosida chastotalarning gistogrammasi va nisbiy chastotalarning gistogrammasini hosil qilamiz,
Tanlanma xarakteristikalar
Tanlanmaning barcha qiymatlarining o‘rta arifmetigi, tanlanma o‘rtachaqiymat deyiladi, ya’ni
,
Tanlanma dispersiya deb,

ifodaga aytiladi, Tanlanma dispersiyasini quyidagi

formula yordamida hisoblash ham mumkinligini ko‘rsatish qiyin emas,
Tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanish formula orqali aniqlanadi,Ko‘p hollarda amaliy masalalarni yechishda, ushbu

tuzatilgan tanlanma dispersiya ishlatiladi,
Mos ravishda kattalik tuzatilgan o‘rtacha kvadratik chetlanishi deb ataladi,
Bizga ( ) variatsion qator berilgan bo‘lsin,
Tanlanmaning son o‘qida qanchalik uzoqlikda joylashganligini ko‘rsatuvchi kattalik ga tanlanma qulochi deyiladi,
Tanlanma mediana deb, variatsion qatorning o‘rtasiga mos keluvchi qiymatga aytiladi,
Agar (variatsion qatori hajmi juft) bo‘lsa u holda ; agar bo‘lsa, unda bo‘ladi,
Yuqorida keltirilgan tanlanma xarakteristikalarni hisoblashda turli kompyuter dasturlaridan kehg foydalaniladi (masalan Excel, Minitab va boshq0alar),
Misol, Stat,uz sayti tomonidan O`zbekistonning tashqi savdosi bo`yicha ma`lumotlar yig`ildi, Ular 2000-2021 yillar oralig`idagi tashqi savdodagi qora va rangli metallurgiya eksportini namoyish qiladi,

1. 
   jadval, Qora va Rangli metallar eksporti,(mln,dollar hisobida)
   

Yillar	Qora metalni eksport qilish	Rangli metalni eksport qilish
2000	19,0	197,6
2001	21,5	201,4
2002	26,8	164,2
2003	46,4	193,3
2004	108,6	309,7
2005	98,8	401,0
2006	114,8	705,9
2007	182,0	847,8
2008	241,3	569,1
2009	162,5	422,9
2010	224,8	669,6
2011	271,1	844,9
2012	246,0	809,2
2013	221,4	731,0
2014	194,2	784,1
2015	168,0	656,2
2016	155,3	553,3
2017	152,8	761,9
2018	321,3	851,5
2019	302,7	951,3
2020	317,5	924,4
2021	186,4	1467

Manba:https://stat,uz/uz/rasmiy-statistika/merchandise-trade-2
Asosiy statistikalar (ta’riflari, formulalari, qiymatlari), Masala bo‘yicha dastlabki xulosalar
Asosiy statistik ko‘rsatgichlarni Minitab dasturida quyidagi buyruqlar ketma-ketligida hosil qilishimiz mumkin:
Stat→Basic statistics→display descriptive statistics

Variable N N* Mean SE Mean StDev Minimum Median Maximum

x 22 0 172.0 19.9 93.4 19.0 175.0 321.3
y 22 0 605.3 73.7 345.9 64.2 681.0 1467.0


O‘rta qiymat:

• 
  Mean tanlanmada ko‘rsatilgan barcha X yoki Y qiymatlar yig‘indisining ushbu qiymatlar soni – n ga nisbati:
  

Tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi:

• 
  Standart deviation(og‘ish) o‘zgaruvchilarning qanchalik sochilganini bildiradi:
  

va .
Minimal qiymat:

• 
  Minimum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kichigi:
  

min(X)= 34,4 va min(Y)=1,7.
Maksimal qiymat:

• 
  Maximum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kattasi:
  

max(X)=100;
max(Y)=9,5.
Mediana:

• 
  Median – tanlanmaning medianasi, ya’ni x₁≤x₂≤...≤x_n variatsion qatorning o‘rtasiga to‘g‘ri keladigan varianta:
  

M_e(X)= 87,6;
M_e(Y)= 5,2.
Nuqtaviy diagramma. Dastlabki xulosalar. Masala terminlarida xulosa
Yuqoridagi berilgan statistik ma’lumotlarni koordinatalar sistemasida tasvirlaymiz.

Ushbu diagrammadan ko`rishimiz mumkinki, qora va rangli metallurgiya tovarlari eksporti o`zaro korrelatsiyalashgan, ya`ni birining qancha ko`p eksport qilinishi ikkinchisiga ham shuncha ta`sir qiladi.