1 laboratoriya ishi fizik kattaliklarni o`lchash. O`lchash xatoliklarini hisoblash Ishning maqsadi

O’lchashlarning yozilish tartibi

O’lchanayotgan fizik kattaliklar ikki va undan ortiq bo’lib, ulardan faqat bittasi funktsiya rolini, qolganlari esa argument vazifasini o’taydi. Xullas, ular orasidagi funktsional bog’lanish tenglik yoki tenglama ko’rinishida beriladi. Shu tenglikning chap tomonidagi kattalikning qiymati uning o’ng tomonidagi kattaliklar qiymatini hisoblash orqali quyidagi tartibda topiladi.

1. Tenglikning o’ng tomonida qatnashuvchi barcha kattaliklarning qiymatlari yetarli darajada aniq o’lchanadi va uning chap tomonidagi kattalik (funktsiya) ning qiymati berilgan tenglik yordamida hisoblanadi.
2. O’lchash natijalarini hisoblab chiqishda ular­dan avvalo eng ishonchlilari olinadi. Noaniqroq bo’lgan natijalar tashlab yuborilib, o’lchash takrorlanadi. Har bir o’lchash natijasining o’rtacha arifmetik qiymati, uni aniqlashdagi o’rtacha absolyut xatolik va nisbiy xatolik topilib, natija quyidagicha yoziladi:

1-jadval. Xatoliklarni aniqlashda ishlatiladigan ba`zi formulalar

O’rta arifmetik qiymat
O`rtacha absolyut xatolik	- |
Standart xatolik
Nisbiy xatolik
O`lchanadigan kattalik qiymati

Hajm uzunlik birligini uchinchi(kub)darajasi bilan aniqlanadi. Jism hajmi ko'pincha, kub santimetr (sm³), kub metr (m³), yoki litr (L) orqali ifoda etiladi. Massa moddiy jism miqdorining o'lchovidir. Massa odatda gramm (g) yoki kilogramm (kg) larda ifoda etiladi. Zichlik moddaning hajm birligidagi miqdori hisoblanadi. Uning birligi hajm birligida mavjud bo`lgan massa orqali aniqlanadi. Zichlikning eng keng tarqalgan birligi g / sm³ yoki kg / m³ sifatida ifoda etiladi.

1. 
   mashq. Quyidagi amallarni bajaring va tog`ri qiymatlarni ko`rsating
   

1. 
   15,3 D
   
2. 
   E.
   
3. 
   
   

2-mashq. Quyidagi xatolik sisematik yoki tasodifiy xatolik ekanligini aniqlang.

1. 
   Jism massasi 6 marta o`lchanganda tarozi massaning to`rtta har xil qiymatini ko`rsatdi.
   

Xatolik_________________

2. 
   Elektron tarozi massani o`lchayotganda har safar 0,12 g ga kichik qiymatni ko`rsatmoqda.
   

Xatolik_________________

3. 
   Chizg`ich bilan kubning to`tta tomoni o`lchanganda to`rt xil qiymatni ko`rsatdi.
   

Xatolik_________________

4. 
   Termometr har o `lchanganda temperaturani 0,2<sup>O</sup> yuqori bo`lgan qiymatlarni ko`rsatdi.
   

Xatolik_________________


3-Mashq. Shtangenirkul yordamida kubning tomonlarini quyidagi qiymatlari o`lchandi: 12,32, sm, 12,35 sm, 12,34 sm, 12,38 sm, 12,32 sm, 12,36 sm va 12,38 sm. Bu qiymatlardan foydalanib kubning tomonini o`rtacha qiymati, absolyuit xatolik, o`rtacha absolyut xatolik, standart xatolik ni aniqlang.


_{t _______________ ____________ _________________}