1 kurs talabalar uchun o’quv darslik (mа’ruzа mаtnlаri) Mualif: Musayeva O

Шина (bus) topologiyasi – barcha kompyuterlar parallel ravishda bitta aloqa liniyasiga ulangan bo‘ladi. Axborot har bir kompyuterdan bir vaqtning o‘zida qolgan barcha kompyuterlarga uzatiladi (5-rasm).

Shina topologiyasi BNC kabelida (tipi RG-58) axborotni uzatish tezligi 10 Mbit/s dan ortmaydi. Ayrim kichik korxonalar uchun bu tezlik yetali bo‘ladi. Yana bir kamchiligi bir vaqtning o‘zida tarmoqdagi bir nechta kompyuter axborot almasha olmaydi, balki bu jarayon navbat bilan amalga oshiladi.

Ushbu topologiyada aloqa liniyasi yagona bo‘lganligi uchun, kompyuterlar axborotni navbatma-navbat uzatadi. Agar bir necha kompyuterlar bir vaqtning o‘zida axborot uzatishsa, axborotning buzilishiga (konflikt, kolloziya) olib kelishi mumkin. Shinada axborot almashishning yarimdupleks (half duplex), ya’ni ikki tomonlama uzatish imkoniyati urnatilgan. Bunday holda ham uzatish ham bir vaqtning o‘zida emas, balki navbat bilan amalga oshiriladi. Ushbu topologiyada aloxida ajratilgan va barcha axborotni o‘zidan o‘tkazuvchi markaziy abonent bo‘lmaganligi uchun, shina topologiyasining ishonchliligini oshiradi. Shinaga yangi abonentlarni qo‘shish (ulash) sodda va tarmoq ishlayotgan vaqtda o‘am amalga oshirish mumkin. Ko‘p hollarda shina topologiyasida boshqa topologiyalarga qaraganda kompyuterlarni ulash kabellari minimal holga keltiriladi.

Markaziy abonent bo‘lmaganligi uchun turli ko‘rinishdagi buzilish (konflikt)lar aloxida ishlayotgan abonentning tarmoq qurilmalariga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun tarmoq apparaturalari boshqa topologiyalarga qaraganda murakkabroqdir. Shunday bo‘lsada, shina topologiyasining keng tarqalgani uchun tarmoq qurilmalarining narxi baland emas.

Shinaning asosiy ustunliklaridan biri, tarmoqdagi biror kompyuter ishdan chiqsa, ishlayotgan kompyuterlarning faoliyatiga ta’sir etmaydi. Uzun aloqa liniyalarida elektr signallari tarqalishining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ularning uchlariga terminal deb nomlanuvchi to‘rtburchak ko‘rinishidagi maxsus moslovchi qurilma o‘rantiladi. Terminallar aloqa liniyalardagi elektr signallarini oxiridan boshlab bir maromda ishlashini ta’minlaydi, usiz tarmoqdagi aloqa buziladi. Shinaning biror abonentidagi tarmoq qurilmalarining ishdan chiqishi tarmoqni butunlay ishdan chiqaradi.

Shinna topologiya kompyuterlarni bir tarmoq kabelida o‘zaro bog‘lanishi hisobga olinadi. Bu usulda tarmoq kabelini ancha tejamkor holda sarflanishi e’tiborga olingan. Lekin kabelning biror nosoz(deffekt) joyi tufayli butun tarmoq ishini to‘xtashiga olib keladi.

Xalqa (ring) topologiyasi – kompyuterlar ketma-ket xalqa ko‘rinishida ulangan bo‘ladi. Axborot uzatish faqat bir yo‘nalishda uzatiladi. Har bir kompyuter axborotni faqat bitta xalqada o‘zidan keyin joylashgan kompyuterga uzatadi.


Xalqa topologiyasi

Xalqa topologiyasida barcha kompyuterlar kabel sistemasida yopiq kontur (xalqasimon) da amalga oshiriladi.

Amaliyotda boshqa ko‘rinishdagi topologiyalar uchrasada, ularning barchasi shu uch ko‘rinishdagi topologiyalar bilan bog‘liq. Tarmoqning ishlash imkoniyati ayrim faktorlarga ham bog‘liq bo‘ladi. Masalan:

• 
  Tarmoqqa ulangan kompyuterlarning sozligi. Ayrim hollarda tarmoqdagi ayrim kompyuterning (abonent) nosozligi, buzilganligi tarmoqdagi barcha kompyuterlarning ishini to‘xtatib qo‘yishi mumkin.
  
• 
  Tarmoq qurilmalarining sozligi, tarmoqqa bevosita ulangan texnik vositalar (adapterlar, transiverlar, ulanish qurilmalari va x.k.)
  
• 
  Tarmoqdagi kabelning butunligi. Tarmoq kabelining uzilishlari axborot almashinuviga ta’sir ko‘rsatadi.
  
• 
  Tarmoq kabelining uzunligiga qo‘yilgan chegara. Kabelning uzunligi tarmoq bo‘yicha tarqalayotgan signalning uchishiga olib keladi.