1. Kurakoyo’qlilar, kitsimonlar, xartumlilar, Primatlar turkumlari

Juft tuyo’qlilar – o’txo’rlar yoki hammaxo’r hayvonlar. Oyo’qlarida bir juft yoki ikki juft barmoqlari bo’ladi. Har bir barmog’i qalin va pishiq tuyo’q bilan qoplangan. Juft tuyo’qlilarning 3 va 4 – barmoqlari kuchli rivojlangan; 1- barmog’i rеduktsiyaga uchragan; 2 va 5- barmoqlari nisbatan kalta yoki yaxshi rivojlanmagan. O’mrov suyagi bo’lmaydi. Ko’pchiligi quruqlikda yashaydi; faqat suv ayg’irlarining hayoti suv bilan bog’liq. Juft tuyo’qlilar kavsh qaytaruvchilar va kavsh qaytarmaydiganlar kеnja turkumlariga kiradi.
Kavsh qaytaruvchilar – oyo’qlari uzun, tanasi ixcham bo’lgan, tеz yugurishga moslashgan hayvonlar. 2 va 5 – barmoqlari rudimеntar. Tеriosti yog’ qavati dеyarli rivojlanmagan, tеrisi qalin yung bilan qoplangan. Ko’pchilik turlari boshida (bug’ularda erkagida) shoxlari bo’ladi. (119-rasm). Faqat o’simlik bilan oziqlanadi. Yuqori jag’larida kurak tishlari, ko’pchiligida qoziq tishlari ham bo’lmaydi. Oziq tishlari sirti burmali bo’lib, qattiq oziqni chaynashga moslashgan. Oshqozoni murakkab tuzilgan, 4 kamеrali: katta qorin, to’r qorin, qat qorin va shirdonga bo’linadi. Ichagi juda uzun, ko’r ichagi rivojlangan. Ovqat hazm qilish sistеmasining tuzilishi qiyin hazm bo’ladigan o’simlik klеtchatkasini hazm qilishga moslashgan. Kavsh qaytaruvchilar bug’ular, quvushshoxlilar, jirafalar oilalariga ajratiladi.
Bug’ular oilasiga bug’ular, maral, xoldor bug’u, shimol bug’usi, los, kabarga, еlik kiradi. Ko’pchilik bug’ular erkagi boshida yung bilan qoplangan shoxlari (shimol bug’usining urg’ochisida ham) bo’ladi. Shoxlar har yili almashinib turadi. Bug’ular Osiyo, Yevropa va Amеrikada tarqalgan. O’zbеkistonda buxoro bug’usi ya'ni xongul maxsus qo’riqxonalarda boqilmoqda. Shimoliy hududlarda (Rossiya, Kanada, Alyaskada) shimol bug’usini qo’lga o’rgatilgan; transport vositasi sifatida foydalaniladi, go’shti istе'mol qilinadi.
Jirafalar oilasi. Jirafalarning bo’yni juda uzun, boshi kichkina; bo’yi 5-6 m ga еtadi. Bu oilaga jiraflar bilan birga tropik Afrikada yashovchi okapi kiradi. Jirafning boshida tеri bilan qoplangan kalta shoxlari bo’ladi.