1. Kuch ko‘proq turnikka tortilishdami yoki qo‘llarni polga tirab bukib-yozishda rivojlanadimi

Nazorat savollari

1.Kuch ko‘proq turnikka tortilishdami yoki qo‘llarni polga tirab bukib-yozishda rivojlanadimi? Kuchni rivojlantirish uchun elementar mashqlardan tortib, to yaxlit yengil atletika turiga qarab har xil dinamik mashqlardan foydalaniladi. Kuchni rivojlantirishda yuk koʻtarish mashqlari, oʻz vaznidan foydalanib yoki sherigi qarshiligini yengib bajariladigan mashqlar eng koʻp qoʻl keladi. Ogʻirligi 2,5 kg dan ortiq gantellar, 10-15kg gacha qum bilan toʻldirilgan xaltalar, 2-5 kg lik toʻldirma toʻplar, 16 va 32 kg lik toshlar va shtangalar yuk tariqasida xizmat qiladi. Ogʻir yuk bilan, shtanga bilan bajariladigan mashqlar tananing hamma muskullariga, ayniqsa yirik va baquvvat muskul guruhlariga, yengil yuk bilan bajariladigan mashqlar esa ayrim muskul guruhlariga taʼsir qiladi. Atlet ancha ogʻir yuk koʻtarib mashq bajarayotganda, baʼzan nafas ritmini buzadi yoki butunlay nafas olmay qoladi. Toʻgʻri nafas olishga juda kata eʼtibor berish, maksimal ogʻirlik bilan qilinadigan mashqlarni bir martagina bajarib, keyigisini boshlash oldindan 2-5 minut vaqt oʻtkazmoq kerak.

2.Tezkorlikni rivojlantirish uchun siz ko‘proq qaysi masofalarga yugurishdan foydalanasiz: qisqa masofalarga (30, 60, 100 metrli) yugurishdanmi yoki uzoq masofalarga (400, 800, 1500 metrli) yugurishdanmi? Tezlanib yugurish keng tarqalgan boʻlib, yuguruvchi turgʻunlashib qolgan maksimal tezligini shuni yordamida oshirishga harakat qiladi. Tezlanishli yugurishda sportchi tezlikni asta-sekin oshirib, uni maksimal darajagacha yetkazadi. Bunday tezlanishlarda yuguruvchi qarortopib qolgan chegaradan yugurib kelayotib oʻtib ketishga va loaqal qisqagina bir oraliqda yanada katta tezlika erishishga harakat qiladi. Ana shunda u bajara olgan yangi tezroq harakatlar organizmda tegishli oʻzgarishlar boʻlishiga sabab boʻladi. Lekin tezlanishlar paytida qaror topgan maksimal tezlikni juda oz miqdorda va qisqagina oraliqda oshirish mumkin. Boshqacha talablar qoʻyiladi. Shuning uchun bunday tezlanishlarni koʻp martalab va tez-tez takrorlansagina ularning taʼsiri boʻla oladi. Sprinterlar uchun 50-60 metrli qiya yoʻlakda yugurish samaraliroqdir. Yugurib kela turib, 30-50 m ga qiya yoʻlakdan yugurib ketganda turgʻunlashib qolgan maksimal tezlik ortadi. Yuguruvchi tezroq depsinishga oʻrganadi, burilishdan toʻgʻri yoʻlakda chiqishda jadalroq qadam tashlaydigan boʻladi. Lekin yengillashtirilgan sharoitda bajariladigan qiya yoʻlakda yugurishga toʻla oʻxshash emas. Shuning uchun u sprinter trenirovkasining oz qisminigina tashkil etishi mumkin. Surʼati tezlasha boradigan ritmik baland tovush yordamida ham yugurish va harakatda turgʻunlashib qolgan maksimal tezlikni oshirish mumkin. Chunki sprinter oʻz qadami jadalligini tovush suraʼtiga moslab tashlashga intiladi.

3.Mokisimon (10 × 3, 10 × 4, 10 × 5 m ga) yugurish deganda nimani tushunasiz?

4.Egiluvchanlikda yaxshi ko‘rsatkichlarga erishish ko‘proq gavdaning qaysi qismlari harakatchanligiga bog‘liq? Umirtqa ustuning egiluvchanligi har qanday jismoniy mashqlar uchun toʻla yetarlidir. Lekin umirtqa paylari, tanadagi va tos atrofidagi son-sanoqsiz singirlar va muskullar bu egiluvchanlikni ancha kamaytiradi. Agar trenirovka vositasida singirlarning va xususan muskullarning elastikligi oshirilsa, tabiyki, umirtqa ustunining bukilish darajasi ham ortadi. Mashqlarni keng ampilitudada bajarish vaqtida, boʻgʻinlardagi haraktachanlikni ular oldidan oʻtgan muskullar cheklab turadi. Insoning har qanday harakatida faol ishlayotgan muskullarning qisqarishi, antogonistlarning yaʼni tomomila teskari harakat qiladigan muskullarning boʻshashi va choʻzilishi bilan bir vaqtda boʻladi. Inson odatiy harakatlar qilganida ampilituda kichik boʻlib, antogonistlar osongina choʻzilaveradi. Lekin maksimal ampilitudaliharakatdan iborat ayrim sport mashqlarida, antogonistlarning boʻshashi yetarli boʻlmagani sababli, boʻgʻinlar harakatchanligi cheklanib qoladi. Avvalo bu tos-son boʻgʻinidan oʻtgan muskullarga talluqlidir. Antogonist muskullarining choʻzilish qobiliyati qancha yaxshi boʻlsa, ular harakatga shuncha oz qarshilik koʻrsatadi, harakatni bajarish ham shuncha yengil boʻladi.

5.Chidamlilikni rivojlantirishda jismoniy mashqlarning qaysi yo‘nalishini tanlagan ma’qul? Oʻrtacha masofalarga yuguruvchilar yugurish vaqtida paydo boʻladigan qiyinchiliklarga bardosh berishni oʻrganishlari, iroda fazilatlarini tarbiyalashlari ham lozimdir. 400 m ga yuguruvchilarga chidamlilikni rivojlantirishning boshqalardan farqi juda katta. Bu masofalarga yugurishda kislorod isteʼmol qilish chegarasiga katta boʻlsa ham unga boʻlgan talab qondirilmasdan, juda katta tezlikda oʻtadi. Ularning chidamliligi dastlab takror yugurishlar vositasida rivojlantiriladi. Lekin keyinchalik 300-450 m masofaga mumkin qadar katta tezlikda takror yugurishlar, shuningdek, 300-400 m ga bir marta shu kungi eng tez natija bilan yugurish chidamlilikni rivojlantirishning asosiy vositasi boʻlib qoladi. 100-200 m ga yuguruvchi masxsus chidamliligining oʻziga xos tomonlari koʻp. Bu masofalarda yugurish jadalligi maksimal jismoniy mashqlar qatoriga kiradi. Bunday masofalarni eng yuqori tezlikda yugurib oʻtish uchun, yuguruvchi maksimal darajada zoʻr berish kerak. Buning sababi shundek 100-200 m ga yugurish vaqtida nafas olish va yurak-qon tomir sistemalari oʻz faoliyatlarini ishlayotgan muskullarga keragicha kislorod yetkazib berish darajasiga koʻtarib ulgurmaydilar. Kislorod qarz juda koʻpayib ketib, muskullarda modda almashinish mahsulotlari tez yigʻila boshlaydi. Natijada muskullar charchashi jadal orta boradi yugurish tezligi pasayib ketadi. 100-200 m ga yugurganda charchoq tez oʻsib borishining eng muhim sababi bosh miya nerv toʻqimalaridagi oʻzgarishlardir. Maksimal zoʻr berishlari paytida, ayniqsa gipoksemiya sharoitida, asabga juda qattiq zoʻr keladi. Ish qobiliyati tezda pasayib ketishi ham shundan. Agar yuguruvchi juda katta zoʻr berayotganiga qaramay, haddan tashqari qattiq kuchanmasdan bemalol yengil yugursa 100-200 m ga yugurishda ham charchoq sekinroq koʻpayadi. Charchashni kamaytirish kamaytirish uchun tegishli qobiq jarayonlarini va nerv-muskul apparatini takomillashtirish, muskullardagi bioximik jarayonlar foydasini oshirish, qondagi kisloroddan yaxshiroq foydalanish kerak.