1. Korxonaning materiallar bilan ta’minlanganligi va samarali foydalanish tahlilining ahamiyati, maqsadi va vazifalari

4-jadval
Xususiy ko‘rsatkichlar material sig‘imining umumlashtirma ko‘rsatkichiga ta’siri

Ko‘rsatkich	Reja bo‘yicha	Hisobot bo‘yicha	Rejadan og‘ish
Taqqoslama narxlarda mahsulot ishlab chiqarish, ming so‘m	220388	254550	+34162
Moddiy xarajatlar, ming so‘m, jumladan:	143252	166730	+23478
- xomashyo va materiallar	45179	52946	+7767
Yarimfabrikatlar	84629	96474	+11845
Yoqilg‘i	7934	8909	+975
Energiya	2865	5092	+2227
- boshqa moddiy xarajatlar	2645	3309	+464
Umumiy material sig‘imi, tiyin, jumladan:	65,0	65,5	+0,5
- xomashyo qismida material sig‘imi	20,5	20,8	+0,3
- yarimfabrikatlar material sig‘imi	38,4	37,9	-0,5
- yoqilg‘i material sig‘imi	3,6	3,5	-0,1
- energiya sig‘imi	1,3	2,0	+0,7
- boshqa materiallar bo‘yicha material sig‘imi	1,2	1,3	+0,1

4-jadval ma’lumotlariga ko’ra mahsulot material sig‘imining rejaga nisbatan 0,5 tiyinga ortishi boshqa material sarflari bo‘yicha xomashyo sig‘imi, energiya sig‘imi va mahsulot sig‘imi mos ravishda 0,3; 0,7; 0,1 tiyinga ortishi oqibatida sodir bo‘lgan. Boshqa teng sharoitlarda ushbu omillar hisobiga material sig‘imi 1,1 tiyinga ka­mayishi mumkin edi (0,3 + 0,7 + 0,1). Qolgan materiallar bo‘yicha mah­sulot material sig‘imining 0,6 tiyinga kamayishi e’tiborga loyiq (0,5 + 0,1).

Mahsulot material sig‘imining o‘zgarishi natijalari tannarx kalkulyatsiyasi asosida alohida mahsulotlar solishtirma material sig‘imi tahlili bilan tasdiqlanishi lozim. Tahlil qilinayotgan korxonada mah­sulot turli materiallardan tayyorlanganligi uchun va ularning katta qismi sotib olinadigan yarimfabrikatlardan iborat ekanligi sababli natu­ral ko‘rsatkichlarda solishtirma material sig‘imini hisoblash maqsadga mu­vofiq emas.
Solishtirma material sig‘imi tahlili uslub va usullari obyektni tanlashga bog‘liq bo‘ladi. Yangi mahsulotlar bo‘yicha funksional-qiymat tahlili asosida ushbu buyum o‘z funksiyalarini bajarishi uchun mutlaq zaruriy minimum xarajatlarni hamda konstruksiya va texnologiyalar nomukammalligi, mahsulot tayyorlashning samarasiz usuli bilan bog‘liq qo‘shimcha yoki ortiqcha sarf-xarajatlarni aniqlash mumkin. Yangi turdagi mahsulotlarni loyihalashtirish va konstruktorlik yechimlarni tanlash bosqichida konstruktiv va nisbiy material sig‘imi tahlili o‘tkaziladi. Korxonaning sa’y-harakatlari mahsulot konstruk­siyasi hamda materialdan foydalanish koeffitsiyentini oshirish uchun detal va uzellar tayyorlash texnologiyasini takomillashtirishga yo‘nal­tirilgan bo‘lishi lozim.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotning eng yaxshi xorij namunalariga mutanosibligini aniqlash maqsadida eski mahsulot bo‘yicha ham bunday tahlilni amalga oshirish zarur.
Kоrхоnаning mаtеriаllаr sаmаrаdоrligini хаrаktеrlоvchi аsоsiy ko’rsаtkichlаr tizimigа mаtеriаllаr sаmаrаsi vа sig’imi ko’rsаtkichlаri kirgаnligi bоis quyidа ulаr hаjmini o’zgаrishigа tа’sir qiluvchi оmillаrni tаhlil qilаmiz. Tаhlil etishdа mаtеriаllаr qiymаti vа qаytimi tа’siridа sоf tushum hаjmining o’zgаrishlаrigа bаhо bеrilаdi. Sоf tushum hаjmining o’zgаrishigа tа’sir etuvchi mоddiy оmillаr tаhlilidа ulаrning qiymаtlаrining o’zgаrishi vа mоddiy rеsurslаr qаytimi o’zgаrishlаrigа muhim аhаmiyat bеrilаdi. Bu bеvоsitа kоrхоnаdа mаvjud bo’lgаn ichki imkоniyatlаrni аniqlаsh vа bеlgilаshdа muhim аhаmiyatgа egа hisоblаnаdi. Tаhlil uchun 5-jаdvаlni kеltirаmiz.