1. Korxonada uzoq muddatli aktivlarning o'rni va ahamiyati Korxonaning uzoq muddatli aktivlarini buxgalteriya hisobida aks ettirish holati

2. Korxonaning uzoq muddatli aktivlarini buxgalteriya hisobida aks ettirish holati

Buxgalteriya hisobidagi uzoq muddatli aktivlar ular buxgalteriyada inventarizatsiya ob'ekti sifatida taqdim etiladi, ularning miqdoriy va xarajat xususiyatlari maxsus schyotlarda aks ettiriladi.
01-schyot asosiy vositalarni hisobga olish uchun ishlatiladi.
Nomoddiy aktivlar alohida hisobga olinadi - 04-schyotda.
Moddiy boyliklarga investitsiyalar - 03 maxsus hisobvarag'iga.
Nomoddiy aktivlardan tashqari barcha uzoq muddatli aktivlarning amortizatsiyasi 02-schyotda hisobga olinadi. Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi uchun alohida ssuda ajratiladi - 05.
Moliyaviy aktivlarning tushumi 58-schyotda aks ettiriladi.
Moliyaviy investitsiyalarning har xil turlari alohida, alohida ajratilgan sub-schyotlar bo'yicha hisobga olinadi.
Uzoq muddatli aktivlar foydalanishga topshirilganda, ular boshlang'ich qiymati bo'yicha hisobga olinadi, bu aktivni sotib olish va foydalanishga yaroqli holatga keltirish xarajatlari yig'indisidir. Bunday holda, yaratilish (sotib olish) xarajatlari 08 - "Uzoq muddatli aktivlarga investitsiyalar" maxsus schyotida to'planadi.
Uzoq muddatli aktivlar- subyekt faoliyatida uzoq muddatli asosda foydalaniladigan aktivlar, jumladan subyektning mulki, binolari va uskunalari, moddiy aktivlari, taraqqiyot va gudvillga xarajatlari. Investitsiyalash maqsadida saqlab turilgan va hisobot kunidan boshlab, 12 oy davomida sotilishi mumkin bo`lmagan aktivlar.
Uzoq muddatli aktivlar quyidagi ijobiy xususiyatlar bilan tasniflanadi:
a) ular inflatsiya bilan bog`liq yo`qotishlardan kam zarar ko`radi va undan yaxshi himoyalangan;
b) korxonaning operatsiya faoliyati jarayonida ular tijorat tavakkalchiligi bilan bog`liq yo`qotishlardan kamroq zarar ko`radi;
v) bu aktivlar tovar bozorlaridagi konyunktura holatiga mos ravishda turli mahsulotlar ishlab chiqarishni ta’minlab, foydani o`stirishga sharoit tug`diradi;
g) tovar-moddiy zaxiralarni saqlash orqali ularni yo`qotishlardan himoyalashga imkon yaratadi;
d) tovar bozorlari konyunkturasida ijobiy o`zgarishlar yuz berganda ular operatsiya faoliyatni kengaytirish zaxiralariga ega.
Shu bilan birga uzoq muddatli aktivlarga xos bo`lgan bir qator salbiy xususiyatlar ham mavjud:
a) ularga xos ma’naviy eskirish ta’sirida, ishlab chiqarish jarayonidan chiqarilmasdan turib o`z bozor qiymatini yo`qotishi va zamon talablariga mos kelmay qolishi mumkin;
b) bu aktivlarni qisqa muddatli oraliqda operativ boshqarish samaradorligi pastdir, bozor konyunkturasidaga salbiy o`zgarishlar ta’sirida bu aktivlarni tezda o`zgartirish va yangi mahsulot ishlab chiqarishga moslashtirish imkoni cheklangan;
v) bu aktivlarning ko`p qismi past likvidli aktivlar sirasiga kiritiladi va zarur paytlarda korxona majburiyatlari bo`yicha to`lovlar uchun pul mablag`lariga aylantirish tezligi pastdir.
Ularga quyidagilar kiradi:
Asosiy vositalar — ishlab chiqarish jarayonida bir yildan ortiq muddatda ishlatiladigan, har bir donasining narxi sotib olish paytida eng kam oylik ish haqining ellik baravaridan yuqori bo`lgan, kelgusida korxona iqtisodiy naf keltiradigan aktivlar kiradi. Ishlab chiqarish jarayonida ular asta-sekin eskirib boradi.
Asosiy vositalarga yer, yerni obodonlashtirish, bino va inshootlar, asbob va uskunalar, hisoblash texnikasi, ofis mebeli, transport vositalari, ishchi va mahsuldor hayvonlar va boshqalar kiradi.
Nomoddiy aktivlar — moddiy ko`rinish va shaklga ega bo`lmagan biroq ishlab chiqarish jarayonida bir yildan ortiq muddatda ishlatiladigan, hisobda boshlang`ich bahosiga ega bo`lgan va ishlab chiqarish jarayonida eskirib boradigan aktivlarga aytiladi.
Asosiy vositalar auditining bosh maqsadi - korxona egaligida bo'lgan korxona faoliyatida bir yildan ortiq foydalaniladigan va qayta sotish uchun mo'ijallarunagan moddiy va nomoddiy aktivlar harakati va ular bo'yicha amortizatsiya ajratmalari to'g'ri hisoblanganiga va balans, hamda moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisobotlarda BHMS talablariga mos aks ettirilganiga ishonch hosil qilishdan iborat.
Auditoming vazifalari quyidagilardan iborat:
- asosiy vositalar harakati va ular bo'yicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblashga nisbatan samarali ichki nazorat tizimining tashkil etilganligini tekshirish va uning sifatini baholash;
- buxgalteriya tizimi ma'lumotlari va moliyaviy hisobotlarda aks ettirilgan asosiy vositalar va haqiqatdan ham mavjud va ular bo'yicha hisoblashishlar haqiqatdan ham ro'y berganligiga ishonch hosil qilish;
- asosiy vositalaming barchasi to'liq hisobga olinganligini tekshirish;
- asosiy vositalar harakati va ular bo'yicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblashda arifmetik amallar to'g'ri bajarilganligini o'rganish;
- balans hisobotida asosiy vositalar haqiqiy qiymatida aks ettirilganligini baholash;
-balans hisobotida debitorlik va kreditorlik qarzlari to'g'ri guruhlashtirilganligiga va agar zarurat bo'lsa, ular bo'yicha zaruriy qo'shimcha ma'lumotIar i1ovalarda to'liq va to'g'ri keltirilganligiga ishonch hosil qilish.
Har qanday korxona yoki tashkilot davlatga, tuzilishga muvofiq aktivlarga ega, ularning hajmi nafaqat biznesning barqarorligi, balki korxona yoki firmaning bozor qiymati to'g'risida ham xulosa qilish mumkin. Tadbirkorlik ob'ekti aktivlari (korxonalar, tashkilotlar va boshqalar), oddiy so'zlar bilan aytganda, korxona mulkidir. Bunday holda, mulk moliyaviy, moddiy va nomoddiy qiymatlar sifatida keng talqin etiladi. Aktivlar to'plami bu korxona mulki bo'lib, undan foydalanish daromad keltiradi. Sof aktivlar yoki kapital - bu korxona aktivlari va uning moliyaviy majburiyatlari o'rtasidagi farq. Aktivlarning hajmi soliq bazasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Agar kompaniya soddalashtirilgan soliqqa tortish tizimida bo'lsa yoki daromadlar bo'yicha soliq to'lasa, aktivlar qiymati soliq bazasiga ta'sir qilmaydi. Shu bilan birga, buxgalteriya hisobida aktivlarning hisobini yuritish ham maqsadga muvofiqdir, chunki ushbu soliqqa tortish tizimlari doirasidan tashqariga chiqqanda (yillik daromad, ishchilar soni va boshqalar), unga o'tish kerak umumiy tizim soliq solish. Aktivlar keng miqyosda joriy va uzoq muddatli aktivlarga bo'linadi.
Joriy aktivlar bir yildan kam ishlab chiqarish tsiklida bo'lganlar. Ushbu aktivlar yil davomida o'z qiymatini to'liq tayyor mahsulotga o'tkazadi. Odatda bu xom ashyo, materiallar, pul mablag'lari kassada va joriy hisobvaraqda, shuningdek qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar. Asosiy vositalar - bu kompaniyaning faoliyatida bir yildan ortiq vaqt davomida ishlatilgan aktivlar. Ular o'zlarining qiymatlarini qismlarga-qismga tayyor mahsulotlarga o'tkazadilar. Soliq solinadigan bazani aniqlashda uzoq muddatli aktivlar nima degan savolga javob muhim ahamiyatga ega. Korxonaning aksariyat to'liq aylanma aktivlari buxgalteriya hujjatlarida aks ettirilgan. Buxgalteriya hisobiga ko'ra, uzoq muddatli aktivlar to'rtta toifadagi aktivlardir.

1. 
   Moddiy uzoq muddatli aktivlar (asosiy vositalar).
   
2. 
   Moliyaviy.
   
3. 
   Nomoddiy.
   
4. 
   Boshqa nodavlat aktivlar.
   

Keling, hamma narsani tartibda ko'rib chiqamiz. Materiallar aylanmaydi aktivlar:

• 
  erbinolar (kapital va kapital bo'lmagan) va inshootlar;
  
• 
  mashinalar, dastgohlar, uskunalar, murakkab ofis uskunalari, asbobsozlik vositalari va transport vositalari;
  
• 
  xizmat qilish muddati bir yildan ortiq bo'lgan mebel, ofis uskunalari, asboblar;
  
• 
  tugallanmagan kapital qurilish;
  
• 
  hayvonlar va ko'p yillik o'simliklar;
  
• 
  savdo inventarizatsiyasi (hisoblagichlar, kassalar, vitrinali muzlatgichlar va boshqalar);
  
• 
  sotib olingan, ammo o'rnatilmagan uskunalar, shuningdek, uning ehtiyot qismlari;
  
• 
  ijaraga olingan yoki ijaraga olingan mulk;
  
• 
  kutubxona fondlari;
  
• 
  boshqa moddiy boyliklar.
  

Avvalambor, bir necha turdagi bo'lishi mumkin bo'lgan uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalar.

1. 
   Muddati bir yildan ortiq bo'lgan obligatsiyalar, veksellar va depozit sertifikatlari. Bunday uzoq muddatli investitsiyalarning maqsadi, ushbu qimmatli qog'ozlarga foizlar ko'rinishida foyda olish uchun bo'sh mablag'lardan foydalanishdir.
   
2. 
   Yopiq / ochiq aksiyadorlik jamiyatlarining aktsiyalarini va mas'uliyati cheklangan jamiyatlarning aktsiyalarini sotib olish. Bunday sotib olishning maqsadi tegishli xo'jalik yurituvchi sub'ektlar ustidan nazoratni o'rnatish va dividendlar ko'rinishida foyda olishdir. Ba'zi hollarda, ushbu xaridlar xomashyo ta'minoti ustidan nazoratni o'rnatish yoki o'zlarining tarqatish tizimini yaratishga qaratilgan.
   
3. 
   Tashkilotlar / korxonalarga kreditlar berish. Bunday kreditlar, daromad olish maqsadidan tashqari, masalan, etkazib beruvchi korxonasida xom ashyo ishlab chiqarishni kengaytirishni amalga oshirishi mumkin.
   
4. 
   Sho'ba kompaniyalarning moliyaviy holatini yaxshilash uchun sarmoyalar.
   
5. 
   Bir yildan ortiq davom etadigan boshqa moliyaviy investitsiyalar.
   

Muddati bir necha yil bo'lgan debitorlik qarzlari uzoq muddatli aktivlar sifatida ham tasniflanishi mumkin.