1. Kirish. Feodal dunyosi. Hududlarni boshkarish. Ijtimoiy tashkilotlar

Urta asrlar shaxarlari. Davlat, xuquq va cherkov.

Urta asrlarni davrlashtirish

Urta asrlar shaxri. Er egaligiga asoslangan jamiyat xayotida щaxar muxim Urin tutgan. Ushbu jamiyat ka’ridan etilib chikkan shaxarlar, uning keyingi tarakxiyotining etakchi omiliga aylangan. SHaxarlar o’zzida iktisodiy, siyosiy va ma’naviy xayot omillarini mujassamlagan, ularning keyingi yuksaliщi jamiyat istikbolini ta’minlagan. SHaxarlarning xu'narmandchilik va savdo markazlari sifatida uzining er egaligi jamiyatiga xos xususiyatlari: kul mexnatiga asoslangan mayda ishlab chikarish, savdoda mulkchilikning korporativ shakli (sexlar va savdogarlar gildiyalari, senor va davlat solikdariga jalb etilishi) ularning vassallik tizimiga alokadorligida namoyon buladi. Ayni paytda, jamiyatning texnika taraxkiyotida manufaktura ishlab chikarishiga yul ochgan xal etuvchi yuksalishda shaxarlar etakchi urin tutadi.

Earbiy Evropa shaxarlari erishgan imtiyoz va erkinliklar shaxarliklar toifasi uchun maxalliy va umumdavlat darajasidagi tashkilotlarda Bosh (General) shtatlar, Parlament, Korteslar)da ishtirok etish imkoniyatini yaratadi. SHaxarliklarning siyosiy jixatgdyn tan olinishi jamiyatda inson xukuklari imtiyozli toifaga mansubligi bilangina ulchanmaydigan yangi kadriyatlar tizimini shakllantiradi. SHaxarlar senorlardan erkinlikka erishishi, dunyoviy va dnniy senorlarning avtoritar boshkaruvidan farkdi ularok saylov tamoyillariga asoslangan jamoaviy xokimiyatni vujudga keltiradi.

Kolaversa, shaxarlarda inson tafakkuri, tajriba va ilmga asoslangan fan taradkiyoti jadallashgan. Ulardagi yangi ma’naviy mulit madaniyatning yangi turlarini vujudga keltiradi. SHaxarlarda tashkil etilgan universitetlar fan va maorifnigina emas, xu'rfikrlik markazlariga xam aylanadi. Garbiy Evropdda urta asrla!r va iLk yanpch davr chegarasida shakllangan gumanizm goyasi va Uygonish madaniyati xam bevosita shaxarlar xayoti va madaniyati bgshan boglik edi.

Davlat, xukuk va cherkov. Urta asrlar jamiyati siyosiy tizimi uz taraxkiyotida xator bosxichlarni boshdan kechirgan. Tarixdan ma’lumki, er egaligi munosabatlarining shakllanishi sharoitida, urta asrlarga utish va dastlabki siyosiy birlashmalar uzok xukm surmagan davrda varvar xirolliklari xamda ilk feodal davlatlari bulgan. Ushbu davlatlarda ma’lum darajada “ibtidoiy demokratiya”ning belgilari saklanib, xirol xokimiyati chexlangan edi.

Yuqorida kursatilgan sabablarga kura, Garbiy Evropa urta asrlar tarixi ijtimoiy-ixtisodiy, siyosiy va izdaniy taraxxiyot jixatidan bir-biridan keskin farxlanadigan ikki davrga bulinadi.

Ilk urta asrlar davri ( V asr oxiri - XI asr urtalari)/ Bu davrda feodal jamiyati ijtimoiy tizim sifatida shakllangan. Bu jarayonda antik kulchilik va ibtidoiy urug-kabilachilik tuzumlaridan saklanib kolgan ijtimoiy guruxlarning korishib, transformatsiyalashib borishi, ijtimoiy jarayonlarning uta murakkab kechishini ta’minlagan. Jamiyat iktisodida agrar soxa etakchi bulib, unda natural xujalik munosabatlari ustunlik kilgan. Fadat Urta Er dengizi atrofidagi shaxarlargina SHark bilan savdo tufayli, uzining idtisodiy markaz sifatidagi mavdeini sadlab doladi. Varvarlid dirolliklari va ilk feodal davlatlarida (Vizantiya imperiyasidan tashdari) dulchilik feodal jamiyatiga utmish davri xususiyatlarini sadlab doladilar.

Earbiy Rim imperiyasining xalokati va varvarlar bosdini antik madaniyatni indirozga olib kelsa-da, ma’lum vadt utib ularning sintezi asosida yangi urta asrlar madaniyati shakllanib, yuksala boshlaydi. Ushbu jarayonda antik madaniyat va xristian dini, login yozuvi xal diluvchi vosita buldi. Xristian cherkovining jamiyat mafkurasi, madaniyati, maorifidagi etakchi ta’siri ayni shu davrda boshlanadi.

Rivojlangan Urta asrlar davri (XI asr urtalari - XV asr oxiri). Urta asrlarning bu davri ishlab chidarish kuchlarining usishi, xunarmandchilikning rivojlanishi, pul-tovar munosabatlarining taraddiyoti, shadarlarning yuksalishi, shaxarliklar toifasining shakllanishi davridir. Feodal tardodlik tugaganidan sUng Evropaning kupchilik xududlari siyosiy xayotida muxim vokea - markazlashgan davlatlar tashkil topa boshlaydi. Davlatning yangi turi - toifaviy monarxiyalar, toifa vakillari yiginlari (parlamentlar) shakllanib, ular markaziy xokimiyatning kuchayishiga xizmat diladi. Ushbu jarayon, eng avvalo, shaxarliklarning faollashuvi ta’sirida ruy beradi.

Rivojlangan Urta asrlardagi madaniy dayot insoning ichki ma’naviy duiyosini boyitib, ratsional tajribaga asoslangan, shadar madaniyati taraddiyoti tarzida namoyon buladi. Ushbu jarayonlar Uygonish madaniyati mafkurasi va ilk gumanizm goyalari bilan boyib boradi.