1. Kimyoning asosiy tushunchalari Atom massasi – nisbiy atom massa va nisbiy molekular massa

Nisbiy atom massa

Hozirgi tekshirish usullari atomlarning nihoyatda kichik massasini katta aniqlik bilan topishga imkon beradi. Masalan, vo­dorod atomining massasi 1,674 • 10^-27 kg, kislorodniki —2,667 • 10^-27kg, uglerodniki — 1,993 •10^-27 kg.
Kimyoda odatga ko‘ra atom massalarining absolut emas, balki nisbiy qiymatlaridan foydalaniladi. 1961- yilda atom massasining birligi qilib uglerod izotopi 12C atomi massasining 1/12 qismiga teng bo‘lgan massaning atom birligi (qisqartirilgani m.a.b.) qabul qilingan. Ko’pchilik kimyoviy elementlarda massasi turlicha bo‘lgan atomlar bo‘ladi. Shu sababli:
Nisbiy atom massa – element atomi massasini ¹²С (uglerod-12) atomi massasining 1/12 (o‘n ikkidan bir) qismidan necha marta og‘irligini ko‘rsatuvchi kattalik.
Elementlaming nisbiy atom massalari* Ar bilan belgilanadi, bunda indeks r — inglizcha relative ,,nisbiy“ so‘zining bosh harifidir. A_r (H), A_r (О), A_r (C) yozuvlar vodorodning nisbiy atom massasi, kislorodning nisbiy atom massasi va uglerodning nisbiy
atom massasini bildiradi.
Uglerod (¹²C) atomining absolut massasini 1/12 qismi ( 19,93 •10^-27 kg/ 12= 1 ,66 •10^-27 kg) ga teng bo‘lib, bu miqdor massa atom birligi (m.a.b.) deb ataladi.
1 m.a.b. = l,66-10^-27 kg.
Masalan, kislorod atomining absolut massasi 26,57-10^-27 kg ga teng bo‘lgan uchun uning nisbiy atom massasi:

Demak, kislorod atomi uglerod atomi massasining 1/12 qismidan 16 marta og‘ir.
Nisbiy atom massa — kimyoviy elementning asosiy xarakteristikalaridan biridir. Atom m assalarning hozirgi qiymatlari D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasida berilgan.

Nisbiy molekular massa

Moddaning tabiiy izotoplar tarkibidagi molekulasi o‘rtacha massasining uglerod atomi ¹²C massasining 1/12 qismiga nisbatiga teng qiymat moddaning nisbiy molekular massasi M^r deyiladi.
Nisbiy molekular massa son jihatdan modda molekulasi tarkibiga kiradigan barcha atomlar nisbiy atom massalarining yig‘indisiga teng. Uni moddalaming formulasidan oson hisoblab topish mum­kin*. Masalan, M _r (H₂0 ) quyidagicha topiladi: