1. Йўлдошев Н.Қ., Набоков В. И. Менежмент назарияси. Дарслик. Т.: Тдиу, 2013,-433 6

Xizmatchilar mehnatining mazmuni va ish vaqtlari sarflanishini o'rganishning har xil 

usullarini qo'llashning maqsadga muvofiqligi

---

16

Usul

Qo'llashning maqsadga 

muvofiqligi

Afzalliklari

Foydalanishdagi 

qiyinchiliklari va 

kamchiliklari

Bir

zumli

kuzatish

usuli

Ommaviy kuzatishlarda 

tanlab olish usuli kabi 

qo'llaniladi. Mehnatni 

tashkil qilishni boshqa 

usullari bilan oldindan 

o'rganish maqsadga 

muvofiqdir. Boshqa 

usullar bilan olingan 

natijalarni nazorat qilish 

usuli kabi qo'llaniladi

Natijalarning 

yetarlicha 

aniqligi, tejamligi

Kuzatuvchilarning

yuqori

malakasini

talab qiladi

Anketali va 

og'zaki 

so'rovlar

Zarur bo' lgand a bevosita 

ishlovchilarning 

muammolari va ularning 

hal qilish yo'llari haqidagi 

fikrlarini aniqlash

So'ralayotganlar 

tadqiqotning 

predmeti va 

muammoni hal 

qilish yo'llarini 

g'oyatda chuqur 

biladilar

Anketani 

tuzuvchining yuqori 

malakasini talab 

qiladi. 

So'ralayotganlarning 

sub'yektiv fikriga 

asoslanadi

---

7.3. Rahbarni o'zini o'zi 

boshqarishi.

17

---

O'zini o'zi boshqarish 

bu rahbarning kundalik 

amaliyotda ishning zamonaviy usullaridan 

maqsadga muvofiq va izchil foydalanishini o'z 

ichiga oluvchi shaxsiy ishini tashkil qilish, 

hamda uning o'zini o'zi rivojlantirishidir.

18

---

19

O'zini o'zi boshqarishning asosiy

maqsadlari qo'yidagilardan iborat:

-

menejment tomonidan vaqtdan va

o'z imkoniyatlaridan ko'proq foyd alanish;

-

uning o'zining sog'lig'ini saqlash va

mustahkamlash;

-

hayotni borishini ongli ravishda

boshqarish;

-

ham ishdagi va ham shaxsiy

hayotidagi tashqi holatlarni yengib o'tish.

---

O'zini o'zi boshqarishning bu jarayonining 

alohida vazifalar o'rtasidagi aloqani ko'rgazmali 

ravishda nomoyon qiluvchi doira kabi berilishi 

mumkin.

Tashqi doirada qo'yidagi beshta vazifalar 

ma'lum:

1) vazifalarni qo'yish;

2) rejalashtirish;

3) bo'lg'uvsi ishdagi ustivorliklarni belgilash;

4) kun tartibini tuzish va mehnat jarayonini 

tashkil qilish;

5) o'zini o'zi nazorat qilish va maqsadlarga 

tuzatishlar kiritish.

20

---

Maqsadlarni qo'yish jarayoni bir necha 

pallalardan tashkil topadi.

1. Maqsadlarni belgilash va ularni quyidagicha 

vaqtli mezonlar bo’yicha tabaqalashtirish:



uzoq muddatli hayotiy maqsadlar (shaxsiy va 

kasbiy);



o’rtamuddatli maqsadlar (yaqin 5 yilga)



qisqa muddatli maqsadlar (yaqin 12 oyga)

21

---

2. Maqsadlarga erishish uchun shaxsiy 

resurslarni belgilash, buning uchun quyidagilar 

zarur:



shaxsiy salohiyat, imkoniyatlarni belgilash;



o’zining kuchsiz tomonlarini sanab berish, 

muvaffaqiyatsiz- liklarning ro’yxatini tuzish va 

qanday sabablar natijasida ular sodir 

bo’lganliklarini ta'kidlash. 



2-3 muhim afzalliklar va kamchiliklarni 

ajratish.

22

---

3. "Maqsad-vosita" tahlilini o’tkazish, uni 

borishida maqsadlarga erishish uchun zarur 

resurslarni (shaxsiy, moliyaviy, vaqtli) haqiqiy 

vaziyat bilan solishtiriladi.

4. Aniq maqsadlarni shakllantirish. Bunda 

shuni hisobga olish kerakki, har bir maqsad 

faqat uni amalga oshirilishi muddatlari va 

istalgan natijalar ma'lum bo’lgandagina 

ma'noga ega bo’ladi.

23

---

24

Maqsad

Ahamiyati Muddat 

(yil)

Amaliy 

tadbirlar

Muddati 

(qaysi 

vaqtga)

Nazorat

Yirik 

korxonaning 

iqtisodiyot 

bo'yicha 

direktor 

o'rinbosari 

bo'lish

Yuqori

2022

Universitetni

ng 

iqtisodiyot 

fakultetini 

tugatish

2012

Amaliy ish 

tajribasini 

olish

2015

Iqtisodiy 

bo'lim 

rahbari 

bo'lish

2017

Martabali (kasbiy) reja

---

Shaxsiy vaqtni rejalashtirish qoidalari mavjud:

-vaqtni sarflanishini uning haqida aniq tasavvurga 

ega bo'lish uchun sinchiklab rejalashtirish;

-ish kuning faqat 60% ni reja bilan qamrab olish, 20% 

ni ko'zda tutilmagan muammolarni hal qilish va 20% 

esa ijodiy faoliyatga, shu jumladan malakani 

oshirishga qoldirish;

-hamma vaqt boshlangan ishni oxirigacha yetkazish;

-vazifalarning faqat bajarsa bo'ladigan hajmini 

rejalashtirish;

-rejalarning egiluvchanligini ta'minlash;

-rejalarda nafaqat harakatlarni, balki kutilgan 

natijalarni ham qayd etish;

-ishlarni bajarish uchun aniq muddatlar va vaqtli 

me'yorlarni belgilash;

25

---

-muhimni shishilinchdan ajrata bilish va 

shishilinch ishlarning hukmronligidan qochish;

-rejalarni ishlarni to'liq va o'z vaqtida amalga 

oshirilishi nuqtai nazaridan doimiy ravishda 

nazorat qilish va tuzatishlar kiritish;

-shaxsiy vaqtdan foydanalishni rejalashtirish;

-yirik vazifalarni hal qilish uchun vaqtning katta 

uzluksiz davrlarini va kichiklarni esa- kichik 

masalalar uchun zaxira qilib qoldirish;

-unumsiz faoliyatga iloji boricha kamroq vaqt 

ketishi ustidan nazorat qilish;

-muqobil rejalashtirish va yaxshi variantni qidirib 

topishga harakat qilish;

-o'z rejalarini hamkasblari bilan muvofiqlashtirish.

26

davomi

---

Ishbilarmonlik hayotida quyidagi rejaviy davrlar 

o'zlarini oqlaganlar:

•uzoq muddatli (3 - 5 yoki ko'proq yillar);

•o’rtacha muddatli (1-3 yillar)

•joriy (1 kun - 3 oy - chorakli, oyli, o'n kunli, 

haftali, kunlik rejalar).

27

---

Ustivorlarni belgilash, rejaga kiritilgan vazifalarni 

ularning navbatliligi bilan izchil va tizimli bajarish 

zarur, bu quydagilarga imkon beradi:

•e'tiborni faqat bitta vazifani bajarishga jamlash;

•ishga maqsadga intilgandek kirishish va ma'lum 

muddatlarga rioya qilish;

•berilgan holatlarda qo’yilgan maqsadlarga 

erishish;

•boshqalar tomonidan bajarilishi mumkin bo’lgan 

ishlarni chiqarib tashlash;

•rejaviy davr (hafta, kun)ning oxiriga kelib juda 

bo’lmaganda eng muhim masalalarni hal qilish;

•nizolar va stressli yuklamalaridan qochish.

28

---

Pareto tamoyiliga ko'ra menejerning barcha 

ishlarini uchta guruhga bo’lish mumkin:

•eng muhim ishlar (A kategoriyasi) ishlarning 

umumiy sonidan 15% yaqinni tashkil qiladi, 

ularning ahamiyati esa (maqsadga erishishga 

qo’shilgan ulush ma'nosida) 65% gayaqinni 

tashkil qiladi;

•kamroq muhim bo’lgan ishlar (B-kategoriyasi) 

- ularning umumiy sonidan 20% ga yaqin, 

ularning ahamiyati 20% ni tashkil qiladi;

•muhim bo’lmagan ishlar (V-kategoriyasi)-

ularning umumiy sonidan 65%, ammo ularning 

ahamiyati ishlarning umumiy ahamiyatliligidan 

faqat 15% ga yaqin.

29

---

Vazifani ABV usuli bo’yicha tahlil qilib chiqish tavsiya etiladi, 

buning uchun:

1) ma'lum vaqt (o'n kunlik, kun va h.k.)da hal qilish kerak 

bo’lgan barcha vazifalarning ro’yxatini tuzish;

2) vazifalarning ularning ahamiyatliligiga muvofiq 

navbatliligini belgilash. Bunda shuni nazarda tutish kerakki, 

vazifalarning muhimligi ularning shoshilinchligi bilan hech 

qanday umumiylikka ega emas;

3) vazifaga tartib raqamlari berish;

4) vazifani A,B,V kategoriyalariga muvofiq baholash:

-faoliyatni amalga oshirish uchun qayta topshirib 

bo’lmaydigan eng muhim vazifalar (barcha vazifalardan 15% -

A -kategoriyasi);

-boshqa kishilarga ijro etish uchun topshirilishi mumkin 

bo’lgan muhim vazifalar (barcha vazifalardan 20%- B-

kategoriyasi);

-qayta topshirilishi mumkin bo’lgan kamroq muhim bo’lgan 

(barcha vazifalardan 65% - V-kategoriyasi);

30

---

5) o’zining vaqtinchalik rejasini vazifalarining birinchi 

navbatdaligidan kelib chiqqan holda mavjud vaqtni 

vazifalarning miqdoriga qaytadan tekshirish:

•rejalashtirilgan vaqtning 65% (3soatga yaqini) - A -

kategoriyasi vazifalari;

•rejalashtirilgan vaqtning 20% (1soatga yaqini) - B -

kategoriyasi vazifalari;

•rejalashtirilgan vaqtning 15% (45daqiqaga yaqini) - V-

ategoriyasi vazifalari;

6) tegishli tuzatishlar kiritish. O'zining vaqtinchalik 

rejasini A kategoriyali vazifalarni hal qilishga qarata turib, 

B va V kategoriyalarining muhimsizroq vazifalarni hal 

qilishga ularning miqdoriga mos keladigan vaqtni ajratish 

kerak;

7) B va V kategoriyalari vazifalarini ularni boshqalarga 

topshirish imkoniyatlari nuqtai nazaridan baholash zarur.

31

---

A - kategoriyali vazifalarni rejalashtirish va 

aniqlashda menejer quyidagi savollarga javob 

berishi kerak:

-qaysi vazifalarni bajarilishi tufayli u asosiy 

maqsadlarini bajarilishiga ko'proq darajada 

yaqinlashadi;

-u bitta yagona vazifani bajarish yo'li bilan 

birdaniga bir necha boshqalarni bajarishi 

mumkin;

-qaysi vazifalarni bajarilishi kattaroq foyda 

keltiradi;

-kaysi vazifalarni bajarilmaganligi salbiy 

oqibatlarga ega bo'ladi.

32

---

Shoshilinchlik va muhimlikka ko’ra quyidagilar

ajratiladi:



shoshilinch - muhim ishlar. 



shoshilinch - muhim bo’lmagan ishlar. 



shoshilinch bo'lmagan - muhim ishlar. 



shoshilinch bo'lmagan - muhim bo'lmagan

ishlar. 

33

---

Menejer aniq topshiriqlarni topshirishida o'ziga 

berishi kerak bo’lgan quyidagi oltita yordamchi 

savollar mavjud:

•Nima qilinishi kerak?

•Buni kim qilishi kerak?

•Nima uchun u qilishi kerak?

•U qanday qilishi kerak?

•Bu nimani yordamida qilishi kerak?

•Buni qachon qilish kerak?

34

---

Menejer mehnat jarayonini tashkil 

qilinishni shartli uch qismga bo’lishni 

taqazo qiladi:

1. 

Kunni boshlanishi;

2. 

Kunning asosiy qismlari; 

3. 

Ish kuning yakunlash. 

35

---

1. Kunni boshlanishi 

qoidalari:

1. Kunni ijobiy kayfiyat bilan boshlang;

2. Ishni iloji boricha bir xil vaqtda boshlang; 

3. Kecha kechqurun tuzilgan o’zingizning 

kunlik rejangizni, vazifalarning muhimligi va 

shishilinchligi darajasini baholab, qaytadan 

ko'rib chiqing va tuzatishlar kiriting;

4. Kunning eng muhim vazifalarini bajarishdan 

boshlang;

5. Kunning rejasi, muddatlar va ustivorliklarni 

kotib bilan muvofiqlashtirib oling, u faoliyat 

uchun muvofiq sharoitlar yaratishda sizning 

sherigingiz bo'ladi.

36

---

2. Kunning asosiy qismlarining 

qoidalari:

1.Ishga va rejalashtirishga tayyorlanish yo'li 

bilan o'zingizning shaxsiy ish vaqtingizni 

tejang;

2. Vazifani bajarish uchun qulay muddatlarni 

belgilang, hamda muqobil variantlarni toping;

3. To'satdan

paydo bo'lgan shoshilinch 

muammolarni hal qilishga chalg'imang;

4. Rejalashtirilmagan beixtiyor harakatlardan 

qoching;

5. Muntazam

ravishda (1 soat ishlagandan 

keyin) qisqacha (10 daqiqadan ko'p bo'lmagan) 

tanaffuslar kiling. 

37

---

6. Kichikroq bir turli vazifalarni ishchi bloklariga birlashtiring;

7. Boshlangan ishni oxirigacha yetkazishga harakat qiling; 

8. Kutishlar va "bo'sh yurishlar"dan tashkil bo'lgan vaqtni 

tayyorgarlik, rejaviy yoki qo'ldagi mashaqqatli faoliyat uchun 

foydalaning;

9. Davrga qarshi ishlang. uchun foydalaning; 

10. Muhim ishlarni bajarish uchun sizga hech kim halaqit bera 

olmaydigan bir tinch yoki aniq soatni zaxira qilib qoldiring;

11. O'zingiz uchun vaqt (1 soat)ni belgilang, undan o'zingizning 

kunlik rejangizga kiritilgan va uzoq muddatli xarakterga ega 

muhim, ammo shoshilinch bo'lmagan ishlar, masalan malakani 

oshirish uchun foydalaning.

12.Vaqt va rejalarni nazorat qiling, hamda o'zingizning kunlik 

rejalaringizni ularni bajarilishi, yangi ustivorliklarni belgilanishi 

nuqtai nazaridan ko'p martalab qayt adan tekshiring.

38

---

3. Ish kunining yakunlash 

qoidalari:

1. Ishning natijalarini nazorat qiling, ya 'ni ko'plik 

rejada mo'ljallanganni haqiqiy bajarilgan bilan 

qo'yilgan maqsadlar va ulardan chetga chiqishlarni 

hisobga olish bilan solishtiring.

2. Keyingi kunga rejani vaqt kundaligidan 

foydalanish bilan oldingi kuni kechqurun tuzing.

3. Uyingizga yaxshi kayfiyat bilan jo'nang. 

Hayotning ijobiy tarzdagi ma'nosida har bir kun 

qanday sifat boylikka egaligini his qilish muhimdir.

39

---

40