1-қисм. Тўртламчи давр геологиясини илмий асослари, ўрганиш усуллари ва фойдали қазилмалари

Ётқзиқларни кузатиб бориш ва корреляциялаш усули - рельефнинг аккумулятив шаклининг (дарё террасалари, ленгиз террасалари, чеккага хос мореналар) тарқалишларини кузатиб боришга ва бошқа генетик турлардаги – ён бағирга хос (делювий тўкилмалари), алохида чуқурлашган рельефда ёки бир-биридан катта масофаларда шаклланган флювиогляциал кўлга хос ётқизиқларни улар билан таққослашга жамланган.



2.2.3. Ётқизиқларнинг нисбий ёшларини тадқиқ этиш
усуллари
Ётқизиқларнинг нисбий ёшларини тадқиқ этишнинг геоморфологик усуллари рельеф шаклининг нисбий ёшларни ўрнатишга негизланади.
Улар орасида бир қатор алоҳида усуллар ажратилади.

• 
  Ёшга хос чегаралар усули аккумулятив шаклнинг ёшини аниқ ўрнатишга имкон беради. Бунинг учун, генезиси бўйича бир хил бўлган, бироқ ўрганилаётгандан олдин ёки кейин вужудга келган унга туташувчи шаклларнинг ёшини билиш лозим. Масалан: иккинчи қайир усти террасаси ҳамиша учинчидан ёш бўлади, аммо биринчидан катта.
  
• 
  Устига қўйилган шакл усули кичик аниқликлари билан фарқланиб туради. Унинг мазмун-моҳияти ҳам стратиграфик маънода: устлама қўйилган шаклнинг нисбий ёшларини намоён этиш учун уни остида кўмилиб ётган шаклнинг (ва аксинча) ёшини билиш керак: иккита моренали горизонтлардан қадимий бўлиб, тўшама бўлганлари ҳисобланади.
  
• 
  Ўҳшашликлар усули янада кичикроқ аниқликларга эга. Агар геоморфологик, геологик ва географик жихатлардан ўҳшаш бўлган худудларда рельефнинг ўша тоғ жинсларидан тузилган ва ўша даражада денудацияга учраган бир турдаги шакллари тақдим этилган бўлса унда ушбу шаклларнинг ёши мосликда бўлади.
  
• 
  Тахминан ўша даражадаги аниқликларга денудациялашиш даражасини тахлил этиш усули ҳам эга- рельефнинг қандайдир-бир шакли қанча эрта вужудга келса денудациялашиш жараёнлари унга шунчалик узоқ таъсир этган. Бинобарин, бир хилдаги табиий (иқлимий) шароитларда бўлган рельефнинг бир нечта генетик ўҳшаш шаклларидан энг қадимий бўлиб денудация билан ҳаммадан кўп ўзгаргани ҳисобланади – энг эски-қадимий ижобий шаклларга чўққиларининг зичлашишари, ён бағирларни яссиланишлари ва оёқ ост қисмларида делювиал шельфнинг қатта қалинликлари хусусиятли бўлиб ҳисобланади.
  

2.