1. Ислом дини иймон, ислом ва эҳсон

№3 СЎФИЙЛИК ТАЪЛИМОТИ


1. Ислом дини иймон, ислом ва эҳсондан иборат.
Иймон - бу оллоҳга, унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, тақдирнинг яхши ва ёмонлиги аллоҳдан эканлигига ва ўлгандан кейин қайта тирилишга ишониш.
Ислом 5 вақт намоз, закот, рамазон рўзаси, ҳаж ва иймондан иборат.
Эҳсон оллоҳни кўриб тургандек ибодат қилиш. Эҳсон мартабасига эришганлар сўфийлар ёки тариқат аҳли дейилади.


2. «Суф» сўзининг луғавий маъноси жун ва жундан тўқилган матодир. Атоқли олим Е. Э. Бертельс қайд этган эди: «Тасаввуф адабиётини ўрганмасдан туриб, ўрта асрлар мусулмон Шарқи маданий ҳаёти ҳақида тасаввурга эга бўлиш мумкин эмас бу адабиётдан хабардор бўлмасдан Шарқнинг ўзини ҳам англаш қийин».


3. Тасаввуфда руҳни камолотга ва унинг сўнгги мақсади Аллоҳга эришув йўллари тўрт босқичдан иборатдир:
биринчи босқич шариат деб аталиб, бунда, аввало, шариатнинг барча талабларини бажариш ва унга бўйсуниш талаб этилади;
иккинчи босқич – тариқат бўлиб, бунда мурид ўз шахсий истакларидан воз кечиб, ўзини пир ихтиёрига топшириши керак;
учинчи босқич – маърифат, бунда сўфийлар коинотнинг бирлиги Худода мужассам бўлишини, олам унинг эманациясидан, нурланишидан вужудга келишини, яхшилик ва ёмонликнинг – нисбийлигини ақл билан эмас, қалб билан англаб олишлари керак бўлади;
тўртинчи босқич ҳақиқатдир. Бунда сўфий шахс сифатида тугаб, кўзланган ҳақиқатга етишиши, Аллоҳга сингиб кетиши ва натижада абадийликка эришуви зарур.


4. Марказий Осиёга тасаввуф таълимотининг кириб келиши тариқатлар тарихини ёритиш анъанасига кўра ўз даврининг сўфий алломаси Хожа Юсуф Ҳамадоний (1048–1141) номи билан боғлиқ. Юсуф Ҳамадоний мактабида илму ирфон сабоғини олган Аҳмад Яссавий ва ‘Абдухолиқ Ғиждувонийлар минтақада тасаввуф тараққиётининг кейинги босқичларида муҳим ўрин тутди ва икки мустақил тариқат: Яссавийа ва Хожагон-Нақшбандийа (кейинчалик Нақшбандийа-Мужаддидийа) тариқатларига пойдевор қўйганлар. Бундан ташқари Хоразмда «валийтарош» унвони билан машҳур бўлган Нажмиддин Кубро (1145–1221) мустақил равишда Кубравийа тариқатига асос солди.

5. Турли қомусий луғатлар, илмий-ирфоний манбаларда тасаввуфнинг дунёга келиши ва бу атама моҳияти ҳақида турлича қарашлар баён этилган. Тасаввуф амалиёти билан машғул кишилар сўфийлар деб юритилган.