1. iqtisodiyotga kirish


Monopoliya sharoitida narx va ishlab chiqarish hajmini shakllanishi



Download 20,98 Mb.
bet81/236
Sana23.05.2022
Hajmi20,98 Mb.
#607480
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   236
Bog'liq
1. iqtisodiyotga kirish

7.4 Monopoliya sharoitida narx va ishlab chiqarish hajmini shakllanishi
Monopoliya (ya’ni, grekcha «monoc» - yagona, bitta va «poleo» - sotaman) atamasini ikki ma’noda tushunush mumkin:
1. Iqtisodiyotni biron-bir sohasida tanho hukumronlik ;
2. Tadbirkorlar o‘rtasida tuzilgan uyushma, birlashma.
Haqiqatda, bozorda o‘rnini bosuvchi bo‘lmagan yagona tovar ishlab chiqaruvchisi bo‘lishi mumkin bo‘lgan vaziyatni topish deyarli mumkin emas, agar shunday bo‘lsa, unda mahsulotlarga talab egri chizig‘i mutlaqo noelastik bo‘lgan kompaniya’ni topish mumkin emas. Binobarin, "monopoliya" va undan ham ko‘proq "sof monopoliya" atamasidan foydalanishda doimo ma’lum darajada shartlilik mavjud.
Mukammal raqobat va sof monopoliya - bu ikki qutbli bozor holatini, ikkita mantiqiy chegarani ifodalovchi nazariy mavhumliklar. Ushbu modellar ushbu holatlarning har birida o‘z daromadlarini maksimal darajada oshirishga intilayotgan individual firmaning oqilona xatti-harakatlari uchun shart-sharoitlarni yartishga imkon beradi.
Mukammal bo‘lmagan raqobat sharoitida monopolist narx ustidan muayyan hukmronlikka ega bo‘ladi. Narx ustidan nazorat qilish miqyosi har xil bo‘ladi. Monopolist doimo maksimal foyda keltiradigan narx o‘rnatishga harakat qiladi. Barcha turdagi monopol bozorlarda monopoliya narxi bozor narxining asosini tashkil etadi, ya’ni amaliyotda narxlar shu atrofda shakllanadi. Sof monopoliya bozorida bitta sotuvchi noyob mahsulotlarni taklif etganligi sababli xaridorning tanlash imkoniyati bo‘lmaydi (7.1-jadval). Bunday holatda u monopoliya o‘rnatgan narxni qabul qiladi. Masalan shaharga elektr enyergiya’ni bitta korxona yetkazib beradi. U mahsulotiga narxni o‘zi belgilaydi. Iste’molchi esa elektr enyergiya’ni ana shu narxlarda sotib olishga majbur bo‘ladi. Shunday qilib, sof monopoliya sharoitida tarmoqda bitta yirik korxona mavjud bo‘ladi va mahsulotni sotish hajmini 100% qo‘lida jamlaydi. Bu yerda ishlab chiqarish tarmog‘i bitta kompaniyadan iborat bo‘ladi va mahsulotiga narxni uning o‘zi belgilaydi. Bunday tarmoqqa boshqa firmalarning kirib borishi amaliy jihatdan to‘silgan bo‘ladi. O‘zbekistonda sof monopoliyalarga misol sifatida «O‘zbekiston havo yo‘llari» DAK, «O‘zbekiston temir yo‘llari» DAK misol qillib ko‘rsatish mumkin. Yirik ishlab chiqaruvchilar bozordagi vaziyatni o‘zgartirish uchun o‘zlarining ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishni kamaytirib, tovar taklifini qisqartiradilar. Shu sababli iqtisodiy beqarorlik davrlarida ham narx barqarorligicha qolavyeradi
Mukammal raqobat sharoitida firma faqat ishlab chiqarish hajmini tanlaydi, narx esa bozorda obyektiv ravishda shakllanadi va ishlab chiqaruvchi narxga ta’sir eta olmaydi, monopolist esa nafaqat ishlab chiqarish hajmini aniqlabgina qolmay, balki narxni ham belgilashi mumkin.


Download 20,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   236




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish