1. Iqtisodiyotda modellashtirish asoslari

5-Variant
1. Iqtisodiyotda modellashtirish asoslari.
Zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi ham mikro-, ham makroiqtisodiyotdatabiy, zaruriy element sifatida matematik modellar va usullarni o’z ichiga oladi.Matematikada iqtisodiyotda foydalanish iqtisodiy o’zgaruvchilar va ob’ektlarningeng muhim, ahamiyatli bog’lanishlarni ajartishga va formal tasvirlashga,iqtisodiyot nazariyasining qoidalari, tushunchalari va xulosalalarini aniq va lo’ndabayon qilishga imkon beradi. Bunda modellar va modellashtirish muhim o’rintutadi.
Modellashtirish va modellar o'zining turli sohalardagi tadbiqlariga qarab,moddiy va abstrakt kabi sinflarga bo'linadi

2.
3. Ko’plik korrelyatsiyasi tasodifiy ko’rsatkichlar guruhi o’rtasidagi bog’lanishlarni o’rganadi. Iqtisodiy tahlilda ko’plik korrelyatsiya usulini qo’llanilishi hisoblash texnikasi yaratilganidan so’ng kengaydi va qisqa muddatda katta yutuqlarga erishildi, ham iqtisodiy, ham matematika fanlarini rivojlanishiga o’z ulushini qo’shdi. Ko’plik (ko’p omilli) korrelyatsiya usuli murakkab jarayonlarni tahlil qilishning asosiy usullaridan biri hisoblanadi. Bu usul murakkab jarayonlarda ro’y berayotgan alohida hodisalarni modellashtirish va bashorat qilish imkonini beradi. Ko’p omilli korrelyatsiya usulidan foydalanish quyidagi tartibda amalga oshiriladi.

4. Prognozlash va rejalashtirish nazariyasida xo ‘jalikka rahbarlik qilishning m a’lum fundamental qoidalari, ya’ni tamoyillari masalasi alohida o ‘rin egallaydi. Bozor munosabatlari sharoitida bunday tamoyillar jum lasiga quyidagilar kiradi: - llmiylik tamoyili; - Rejalami m a’lum maqsadga yo‘naltirish tamoyili; - Mutanosiblik va balanslilik tamoyili; - Komplekslik tamoyili; - Uzluksizlik tamoyili; - Barqarorlik tamoyili; Tarmoq va hududiy rivojlanishning uyg‘unligi; Xalq x o ‘jaligi va uning tannoqlari hamda korxonalar rivojlamshining uzviy birligini hisobga olish tamoyili. Sanoat va uning tannoqlari, korxonalari, tashkilotlari faoliyatlarini rejalashtirganda yuqoridagi tamoyillarga to ‘la amal qilinsa topshiriqlami muvaffaqiyatli bajarish mumkin, iqtisodiy o‘sish kuchayadi va ishlab chiqarish samaradorligi albatta, ko ‘tariladi. Yuqorida keltirilgan tamoyillami amalga oshirish uchun bir qator usullardan - balans, maqsadli, normativ, statistik-iqtisodiy, ko‘p variantli, iqtisodiy-matematik matrisa usullaridan (i = 1,2) i-chi resursning chekka unumdorligi yoki i-chi resurs uchun cheklangan mahsulot deb nomlanadi. Ushbu cheklov qiymat ba'zan unga yaqin bo'lgan kichik cheklangan miqdorlar nisbati yordamida talqin etiladi... Bu xarajatlar hajmi bo'lsa, ishlab chiqarish hajmini taxminan qancha birlik ko'payishini ko'rsatadi i-chi resurs bir (juda kichik) birlikka ko'payadi, boshqa sarflangan resurslar hajmi o'zgarishsiz qoladi.
Masalan, PFKDda asosiy kapitalning o'rtacha unumdorligi uchun y / K va ishchi kuchi uchun kapitalning qaytishi va mehnat unumdorligi atamalari mos ravishda qo'llaniladi:
Ushbu funktsiya uchun cheklovchi omil unumdorligini aniqlaylik:Shunday qilib, agar, keyin (i = 1,2), ya'ni i-resursning marginal unumdorligi ushbu resursning o'rtacha mahsuldorligidan ko'p emas. Marjinal ishlash koeffitsienti
uning o'rtacha mahsuldorligiga i-chi omil ishlab chiqarishning i-chi omili uchun mahsulotning elastikligi deyiladi
yoki taxminan Shunday qilib, ma'lum bir omil (ishlab chiqarish koeffitsienti) uchun ishlab chiqarishning (ishlab chiqarishning) elastikligi taxminan y ning o'sish sur'atining ushbu omilning o'sish sur'atiga nisbati sifatida aniqlanadi, ya'ni bu y ishlab chiqarishning necha foizini ko'rsatadi agar i-chi resurs xarajatlari boshqa resursning o'zgarmas hajmida bir foizga oshsa, oshadi.
Sum + = E ishlab chiqarish elastikligi deb ataladi. Masalan, PFKD uchun =, va E =.
Iqtisodiy tahlil, bashorat qilish va rejalashtirish vazifalarida ishlab chiqarish funktsiyalaridan foydalanish misollari
Ishlab chiqarish funktsiyalari ishlab chiqarish sohasidagi eng muhim iqtisodiy bog'liqliklarni miqdoriy tahlil qilishga imkon beradi. Ular turli xil ishlab chiqarish resurslarining o'rtacha va chekka samaradorligini, turli xil resurslar uchun ishlab chiqarishning elastikligini, resurslarni almashtirishning chekka stavkalarini, ishlab chiqarish ko'lami ta'sirini va boshqa ko'p narsalarni baholashga imkon beradi.
1-misol. Aytaylik, ishlab chiqarish jarayoni ozod qilish funktsiyasi yordamida tavsiflangan
K = 400 va L = 200 bo'lgan ishlab chiqarish usuli uchun ushbu funktsiyaning asosiy xususiyatlarini taxmin qilaylik.
Qaror.
Ishlash omillarini cheklash.
Ushbu qiymatlarni hisoblash uchun har bir omil uchun funktsiyaning qisman hosilalarini aniqlaymiz:
Shunday qilib, mehnat omilining chekka unumdorligi kapital omiliga nisbatan to'rt baravar yuqori.
Ishlab chiqarishning elastikligi.
Ishlab chiqarishning elastikligi har bir omil uchun ishlab chiqarilgan elastiklik yig'indisi bilan belgilanadi, ya'ni
Resurslarni almashtirishning chegaraviy darajasi.
Matnning yuqorisida ushbu qiymat belgilangan va unga tenglashtirilgan. Shunday qilib, bizning misolimizda
ya'ni bu vaqtda mehnat birligini almashtirish uchun to'rt birlik kapital resurslari kerak bo'ladi.
Isoquant tenglamasi.
Izokantaning shaklini aniqlash uchun bo'shatish hajmining qiymatini (Y) aniqlash kerak. Masalan, Y = 500 bo'lsin. Qulaylik uchun L funktsiyasini K funktsiyasi sifatida qabul qilaylik, u holda izoquant tenglama shaklni oladi
Resurslarni almashtirishning chegaraviy tezligi mos keladigan nuqtada tangensning izokantaga moyilligi burchagi teginishini aniqlaydi. 3-bo'lim natijalaridan foydalanib, teginish nuqtasi izokvananing yuqori qismida joylashganligini aytishimiz mumkin, chunki burchak etarli darajada katta.
2-misol. Kobb-Duglas funktsiyasini umumiy shaklda ko'rib chiqing
K va L ikki baravar ko'paygan deylik. Shunday qilib, yangi nashr darajasi (Y) quyidagicha yoziladi:
> 1, = 1 va bo'lgan holatlarda ishlab chiqarish ko'lamining tejamkorligini aniqlaylik
Agar, masalan, = 1,2 va
= 2.3, keyin Y ikki martadan ko'proq ko'payadi; agar = 1, a = 2 bo'lsa, u holda K va L ni ikki baravar ko'paytirish Y ning ikki baravar ko'payishiga olib keladi; agar = 0.8, a = 1.74 bo'lsa, u holda Y ikki baravarga ko'payadi.
Shunday qilib, 1-misolda doimiy miqyosli iqtisod bo'lishi mumkin.
Tarixiy ma'lumotnoma
Dastlabki maqolalarida C. Kobb va P. Duglas dastlab miqyosga doimiy qaytishini taxmin qilishdi. Keyinchalik, ular ushbu taxminni yumshatib, ishlab chiqarish ko'lamiga qaytish darajasini baholashni afzal ko'rishdi.
Ishlab chiqarish funktsiyalarining asosiy vazifasi, shunga qaramay, eng samarali boshqaruv qarorlari uchun manba materialini taqdim etishdir. Keling, ishlab chiqarish funktsiyalaridan foydalanish asosida maqbul qarorlarni qabul qilish masalasini tasvirlab beraylik.
3-misol. Korxona mahsulotini ishchilar soni, ishlab chiqarish fondlari bilan bog'laydigan ishlab chiqarish funktsiyasi berilsin va ishlatilgan mashina soatlari hajmi
y = 2 bo'lgan echimni qaerdan olamiz. Masalan, (0,2,0) nuqta qabul qilingan mintaqaga tegishli bo'lganligi va unda y = 0 bo'lganligi sababli (1,1,1) nuqta global maksimal nuqtasi degan xulosaga kelamiz. Olingan echimdan iqtisodiy xulosalar aniq.
Xulosa qilib shuni ta'kidlaymizki, ishlab chiqarish funktsiyalari kelajakning ma'lum bir davrida ishlab chiqarishning iqtisodiy samarasini ekstrapolyatsiya qilish uchun ishlatilishi mumkin. An'anaviy ekonometrik modellarda bo'lgani kabi, iqtisodiy prognoz ishlab chiqarish omillarining prognoz qiymatlarini baholash bilan boshlanadi. Bunday holda siz har bir alohida holatda iqtisodiy bashorat qilishning eng mos usulidan foydalanishingiz mumkin.