1. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi va qaror topishi Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti

Iste`mol – ehtiyojlarni qondirish maqsadida mahsulot va xizmatlarning ishlatilishi, foydalanilishi jarayoni. Iste`mol takror ishlab chiqarishning oxirgi fazasi bo`lib, bu jarayon orqali jamiyat a`zolarining turli-tuman ehtiyojlari qondiriladi. Iste`mol ikki turda bo`ladi: ishlab chiqarish (unumli) iste`moli va shaxsiy iste`mol. Ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchidan foydalanish unumli iste`mol deyiladi. Nonvoy ishlatgan un, ko`mir yoki tabiiy gaz, o`simlik moyi – bularning barchasi unumli iste`mol hisoblanadi. Chunki, bularning barchasi mahsulot ishlab chiqarishga yo`naltirilgan bo`ladi. Iste`mol buyumlarining ehtiyojlarni qondirish maqsadida o`z ahamiyati bo`yicha pirovard ravishda ishlatilishi shaxsiy iste`mol deyiladi. Nonvoy tayyorlagan nonning odamlar tomonidan sotib olinib, iste`mol qilinishi shaxsiy iste`molni anglatadi. Mahsulot va xizmatlar shaxsiy iste`molidan so`ng, ular o`rniga yana yangisini ishlab chiqarish zarurati paydo bo`ladi.
Shunday qilib, tovar va xizmatlar, resurslar harakati doimo to`xtovsiz takrorlanib turadigan jarayondir(1.4-chizma):
1.4-chizma
Tovarlar, xizmatlar va resurslarning takror ishlab chiqarish fazalaridagi harakati


Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi – ehtiyojlarning cheksizligi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir. Bu masalani to`g`ri tushunish uchun, eng avvalo, ehtiyojning mohiyatini, uning turlarini bilish zarur.
Insonning yashashi va kamol topishi, umuman insoniyatning rivojlanishi uchun kerak bo`lgan hayotiy vositalarga bo`lgan zarurati iqtisodiyot nazariyasi fanida ehtiyoj deb ataladi.
Barcha hayotiy ehtiyojlar (iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ma`naviy, siyosiy ehtiyojlar) ichida ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar alohida o`rin tutadi. Bu ehtiyojlar kishilarning yashashi, mehnat qilishi va hayot kechirishi uchun turli ne`matlar hamda xizmatlarga zaruratdan iborat bo`ladi. Shu jihatdan olganda ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar moddiy va ma`naviy ehtiyojlarni o`z ichiga oladi.