|
Induktsiya va deduktsiya bir-biriga qarama-qarshi bo`lgan, ammo o`zaro bog`liqlikdagi fikrlash usulidir. Fikrning xususiy faktlardan umumiy faktlarga qarab harakati induktsiya, aksincha, umumiy faktlardan xususiy faktlarga tomon harakati deduktsiya deb ataladi. Misol uchun, biz «A» korxonadagi ishchilar ish haqining oshirilganligi, boshqa sharoitlar o`zgarmagani holda, mehnat unumdorligining oshishiga olib kelganligini guvohi bo`ldik, deb faraz qilaylik. Bundan, butun iqtisodiy tizim uchun tegishli bo`lgan «ishchilar ish haqining oshirilishi, boshqa sharoitlar o`zgarmagani holda, mehnat unumdorligining oshishiga olib keladi», degan umumiy xulosa chiqarishimiz induktsiyadir. Aksincha, bunday nazariy qoidani oldindan bilgan holda, uning turli tarmoqlar, alohida korxonalardagi amal qilish holatini aniqlashimiz va baholashimiz deduktsiyani anglatadi.
Iqtisodiy jarayonlarni o`rganish va tahlil qilishda ikki tomonlama yondashuv usuli muhim o`rin tutadi. Bunda barcha iqtisodiy jarayonlar qiymat va naflilik nuqtai nazaridan tahlil qilinadi va xulosa chiqariladi. Aks holda bir tomonlamalikka yo`l qo`yilib, yanglish tasavvurga va noto`g`ri xulosalarga olib kelishi mumkin1.
Iqtisodiy jarayonlarni miqdoriy jihatdan tahlil qilishda taqqoslash, statistik, matematik va grafik usullaridan keng foydalaniladi. Ayniqsa, hozirgi davrda grafik usulni keng o`zlashtirish va qo`llash zarurdir. Grafiklar nazariya modellarini ifodalashda vositachi bo`lib xizmat qiladi. Aniqroq qilib aytganda, grafik usul o`zgaruvchi miqdorlar o`rtasidagi bog`liqlikni ko`rgazmali qilib tasvirlaydi.
Bu usullar yordamida iqtisodiy jarayonlar va hodisalarning mazmunini, ulardagi o`zgarishlarni, kelib chiqish sabab-oqibatlarini bilish mumkin bo`ladi.
Xulosalar
1. Iqtisodiyotning bosh masalasi – ehtiyojlarning cheksiz o`sib borishi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligi o`rtasidagi ziddiyat va uni hal qilish yo`lini izlab topishdan iboratdir. Bu ziddiyatli holatni yechish zaruriyati kishilar oldiga quyidagi muammolarni qo`yadi:
a) ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishning optimal variantlarini (eng zarur va tejamli turlarini) tanlab olish va resurslarni ko`proq ishlab chiqarishga jalb qilish;
b) mavjud resurslarning har bir birligidan tejab-tergab, samarali foydalanish;
v) fan-texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilib, yangi energiya, material, xom-ashyo turlari, ularning manbalarini topib, foydalanishga jalb qilish, resurslardan foydalanish samaradorligining oshishiga erishish;
g) kishilarning chuqur iqtisodiy bilimlarga ega bo`lishi va boshqalar.
2. «Iqtisodiyot nazariyasi» fan sifatida shakllanguncha bosib o`tgan yo`l va unda vujudga kelgan g`oyalar, oqimlar juda murakkab, ko`pincha bir-biriga zid va qarama-qarshidir. Shunday bo`lsa-da, ular bir-birini to`ldiradi. Shu bilan birga ta`kidlash lozimki, hech qaysi iqtisodiy maktabning nazariyalarini mutloq va doimiy haqiqatga ega deb bo`lmaydi. Turli-tuman fikr va qarashlar olamidan haqiqatni izlab topish chuqur iqtisodiy bilim va tafakkurni taqozo etadi.
3. «Iqtisodiyot nazariyasi» fani barcha iqtisodiy fanlarning nazariy-uslubiy asosidir. U fundamental fan bo`lib, insonlarni jamiyatning iqtisodiy asoslarini ilmiy tadqiq etishga yo`naltiradi, ularni nazariy-uslubiy bilim bilan qurollantiradi.
4. Iqtisodiyot nazariyasi jamiyat taraqqiyoti to`g`risidagi ijtimoiy fan bo`lib, u turli ijtimoiy-gumanitar fanlar bilan chambarchas bog`liqdir.
5. Iqtisodiyot nazariyasi nafaqat nazariy fan, balki u bevosita amaliy ahamiyat ham kasb etadi. Iqtisodiyot nazariyasini bilmay turib, murakkab iqtisodiy jarayonlarni to`g`ri hal qilib bo`lmaydi.
6. «Iqtisodiyot nazariyasi» fani doirasida inson va jamiyatning yashash faoliyatining ijtimoiy, ahloqiy, milliy va tarixiy tomonlarini tadqiq qilish va bilish mumkin.
7. Iqtisodiyot nazariyasining bilish, amaliy, uslubiy va g`oyaviy-tarbiyaviy vazifalari mavjud. Ayniqsa, mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so`ng, o`sib kelayotgan yosh avlodni milliy vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda iqtisodiyot nazariyasi g`oyaviy-tarbiyaviy vazifasining ahamiyati tobora oshib bormoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
