|
2. Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiyalarning tutgan o`rni
XX asrda ilmiy va texnik taraqqiyotning tezlashishi inson hayotini o`zgartirdi. Har bir yangi ixtiro yoki kashfiyot nafaqat odamlaning hayotiga, balki ongiga ham jiddiy o`zgarishlarni olib keladi. Har qanday tashkilot, u qanchalik muvaffaqiyatli ishlamasin, yuqori sifatli va arzon narxlarda yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga imkon beradigan yangi texnologiyalarni o`zlashtirishga yo`naltirishi kerak, aks holda u inqirozli vaziyatga tushib qoladi. Aynan shu jarayon davomida yanada rivojlantirish va mamlakatlar miqyosida qo`llash uchun investitsiyalar har bir jabhaga kirib bormoqda. Shunday ekan, bu borada har bir bozor iqtisodiyotiga o`tgan davlatlarda investitsioya sharoitlar bo`lishi va uni tashkil etish lozim, ya`ni bu borada davlatning o`z qonun hujjatlari, tamoyillari, investitsiya manbalarini tashkil etishi lozim bo`ladi.
Bozor iqtisodiyoti munosabatlarini takomillashtirish davlat tomonidan olib boriladigan ichki moliya siyosati bilan o`zaro bog`liq jarayon hisoblanadi. Moliyaviy resurslarni taqsimlash, qayta taqsimlash hamda u yoki bu soha uchun sarflash yoki jamg`arish respublikamizda qabul qilingan va faoliyat ko`rsatib kelayotgan taqsimot tizimi bilan uzviy bog`liqdir. Qonunchilikni rivojlanishi, adolatli va haqiqatparvar qonunlar qabul qilinishi hamda ularning hayotga tatqbiq etish orqali bozor iqtisodiyotini yuksaltirishga, tadbirkorlikni keng ko`lamda tarqalishiga qaratilsa, investitsiya manbalari tarkibida davlat mablag`larining kamayishi hisobiga boshqa mulkdorlarning mablag`lari tez sur`atlarda o`sib borishiga olib keladi.
Investitsiyalarni bozor iqtisodiyoti sharoitiga moslashtirish va qo`llashda eng avvalo ularning qonunda tasdiqlangan ma`no, shakl mazmun va mohiyatini tushinib olish zarur. Buning uchun O`zbekiston Respublikasining “Investitsiya faoliyati to`g`risida”gi Qonuni me`yoriy huquqiy hujjat sifatida muhim rol tutadi. Ushbu hujjatda quyidagi tushunchalarni ko`rsatib o`tish maqsadga muvofiq. Ya`ni investitsiyalar-qonun hujjatlarida ta`qiqlanmagan tadbirkorlik faoliyati va boshqa turdagu faoliyat obyektlariga kiritiladigan moddiy va nomiddiy ne`matlar hamda ularga bo`lgan huquqlar, shu jumladan, intellectual mulkka bo`lgan huquqlar, shuningdek, reinvestitsiyalar;
Investor- investitsiya faoliyati obyektlariga o`z mablag`larine investitsiya qilishni va boshqa investitsiya resurslarini jalb etishni amalga oshiruvchi investitsiya faoliyati sub`ekti;
Investitsiya majburiyati- investitsiya loyihasida nazarda tutilgan muayyan maqsadlarga erishish uchun investorning o`zi qabul qiladigan majburiyati;
Investitsiya faoliyat-investitsiya faoliyati sub`ektlarining investitsiyalarni
amalga oshirish bilan bog`liq harakatlari majmui;
Investitsiya faoliyati ishtirokchisi-investorning buyurtmalari bajarilishini ta`minlovchi investitsiya faoliyati sub`ekti;
Reinvestitsiyalar- investitsiyalardan olingan, qonun hujjatlarida ta`qiqlanmagan tadbirkorlik faoliyati va boshqa turdagi faoliyat ob`ektlariga kiritiladigan har qanday daromad, shu jumladan, foyda, foizlar, dividendlar royalti, litsenziya va vositachilik haqi, texnik yordam, texnik xizmat ko`rsatish uchun to`lovlar hamda boshqa shakldagi mukofotlar hisoblanadi.
Investitsiya resurslariga quyidagilar kiradi:
Pul va boshqa moliyaviy mablag`lar, shu jumladan kreditlar, paylar, aksiyalar va boshqa qimmatli qog`ozlar;
Ko`char va ko`chmas mol-mulk (binolar, inshootlar, uskunalar va boshqa moddiy qimmatliklar) hamda ularga bo`lgan huquqlar;
Intellectual mulk ob`ektlari, shu jumladan texnikaviy hujjatlar tarzida tuzilgan texnikaga, texnologiyaga, tijoratga oid va boshqa bilimlar, u yoki bu turdagi ishlab chiqarishni tashkil etish uchun zarur bo`lgan ko`nikmalar va ishlab chiqarish tajribasi majmui, nou xau;
Yerga va boshqa tabiiy resurslarga, binolarga, inshootlarga, uskunalarga egalik qilish va ulardan foydalanish huquqi, shuningdek mulk huquqidan kelib chiquvchi boshqa ashyoviy huquqlar.
Investitsiya faoliyati ishtirokchisining majburiyatlari
qonun hujjatlarida belgilangan texnik jihatdan tartibga solish normalari, qoidalari va talablariga rioya etishi;
shartnomalarni o`z vaqtida va lozim darajada bajarishi;
shartnoma majburiyatlari bajarilmaganligi yoki lozim darajada bajarilmaganligi tufayli investorga yetkazilgan zararning o`rnini qoplashi;
davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlarining o`z vakolatlari doirasida qo`yadigan talablarini bajarishi;
mablag`lardan belgilangan maqsadda foydalanishi;
litsenziyalanishi lozim bo`lgan faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziya olishi shart
O`zbekiston Respublikasiga investitsiyalarni jalb qilish va ularni boshqarishda eng yetakchi hamda muhim vazifani O`zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturi bajaradi.
Bozor iqtisodiyotiga o`tish munosabati bilan korxona, tashkilot va muassasalarda mavjud mablag`lardan samarali foydalanish, korxona ixtiyoridagi aktivlarning samaradorligini maksimal darajada ko`tarish asosiy vazifa bo`lib hisoblanadi. Chunki mablag`lardan samarali foydalanish korxona aktivlari unumdorligini oshirishda va bu orqali maksimal darajada foyda olishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiyotni bozor munosabatlariga bosqichma bosqich o`tkazish va tarmoqlar iqtisodiyotin izchil rivojlantirish investitsiyalardan foydalanish samaradorligini oshirishga bevosita bog`liq.
Bugungi kunda investitsiyalarni bozor iqtisodiyotiga moslashtirish va investitsion faoliyatni boshqarish o`zgacha yondashishlarni talab etmoqda. Chunki xo`jalik yuritishning zamonaviy yo`lini tanlash investitsion siyosatni ham tubdan o`zgartirishni talab qiladi. Investitsion siyosatni amalga oshirishda bozor munosabatlariga mos dastaklardan foydalanish, ya`ni investitsion jarayon qatnashchilarining huquq va majburiyatlarini belgilab berish mamlakatda investorlar uchun to`laqonli raqobatni ta`minlash, moliyaviy, moddiy va aqliy boyliklarni boshqarishda batamom erkin harakat qilish va shunga tenglashitirlgan tadbirlarni amalga oshirishni talab etadi.
Investitsiya inglizcha investment so`zidan olingan bo`lib, sarmoya qo`yish degan ma`noni anglatadi. Moliyaviy investitsiyalar-daromad olish (xuddi foizlar, royalty, dividentlar va ijara haqi singari) va asosiy kapital qiymatini ko`paytirish maqsadida uning tasarrufida bo`lgan korxona aktivlaridir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy investitsiyalar muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Moliyaviy investitsiyalar yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyorida mavjud bo`lgan bo`sh pul mablag`laridan samarali foydalanishni ta`minlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
