1. Inson rivojlanishi tarixining bosqichlari

bo`lishi bilan bog`liq edi ( ko`pincha bu malumot deb ataladi ) intellektual mehnatning tabiati kompyuterlarning kiritilishi bilan sifat jixatidan o`zgarganda bilimlarni ishlab chiqarish sanoati paydo bo`ldi. Tarixni idrok etish tarafdorlari mahalliy sivilizatsiyalarning o`zgarishi nuqtai nazaridan ( qadimgi yunon-Vizantiya, islomiy, nasroniy o`rta asrlardagi Evropa va boshqalar ) tarixiy davrlarni bir necha asrlardan ming yilliklarga qadar o`zgarib turadigan mavjudligi davomiyligi bo`yicha o`lchaydilar, deb takidladi A. Toynbi. Jahon tarixida noyob hususiyatlarga ega bo`lgan 13 ta mustaqil sivilizatsiya o`rnini bosdi ( qolganlarini ularning shoxlari deb bildi ) Marksistik shakllantiruvchi nazariya insoniyat tarixining beshta asosiy davrlarini ajratib ko`rsatadi. Ushbu davrlarning har biri avvalgisiga qaraganda ancha progressive deb hisoblangan. Iptidoiy jamoa tuzumi davri ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi juda past bo`lganligi bilan ajralib turar edi, bunda xususiy mulk hali mavjud bo`lmagan odamlar tabiatga to`liq bog`liq bo`lgan va faqat birgalikdagi jamoaviy mehnat va istemol sharoitida yashashlari mumkin edi. Quldorlik shakllanishiga o`tish vositalari yaxshilanishi ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatining paydo bo`lishi va uni yakka o`zi tasarruf etish, xususiy mulkning paydo

bo`lishi bilan bog`liq. Bundan tashqari egasi qul egasi nafaqat er va mehnat vositalariga balki gapirish vositasi deb hisoblangan ishchilarning qullariga ham egalik qilgan. Feodallar jamiyati ishchilarning yer egalari qisman shaxsiy qaramligi bilan tavfsiflanadi. Dehqonlar mehnatga layoqatli aholining asosiy qismimi tashkil etadigan mahnat qurollari shahsiy mulki bo`lgan ishlab chiqarilgan mahsulotning bir qismini tasaruf etish huquqiga ega. Bu ularning qullarda bo`lmagan mehnat unumdorligini oshirishga bo`lgan qiziqishini aniqladi. Marksizm kapitalistik deb belgilangan shakllanish doirasida ihchi shaxsan erkindir. Biroq hech qanday tirikchiliksiz u mehnat qobilyatini sotishga majbur tadbirkor ishlab chiqarilgan ortiqcha mahsulotning to`lanmagan qismiga to`g`ri keladigan ishlab chiqarish vositalarining egasi. Keyingi kommunistik shakllanish xussusiy mulkni yo`qotib inson chinakam erkinlikni qo`lga kiritadigan faqat o`zi uchun va umuman jamiyat extiyojlari uchun ishlaydigan o`zi hayotining ustoziga aylanadigan jamiyat sifatida ko`rildi. Marksistik nazariyada har bir tarixiy kengaytirilgan davrda tegishli shakllanishlarning shakllanishi gullab yashnashi va pasayish davri ajratilgan. Sivilizatsiya yondashuvi sivilizatsiyalar rivojlanishdagi bir hil bosqichlarni takidladi. Eralar va ularning tashkil topgan davrlari o`rtasidagi chegaralar qoida tariqasida xalqlar hayotiga katta ko`rsatgan yirik tarixiy voqealar bilan belgilanadi.