1. Inflyatsiyaning ijtimoiy, iqtisodiy oqibatlari. O’zbekiston Respublikasida inflyatsion jarayonlarning o’ziga xosligi

Inflyatsiyaga qarshi kurashish maqsadida pul- kredit siyosati va uning amaliy ahamiyati


Inflyatsiyaning har tomonlama avj olib ketishi mamlakatda ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan qarama- qarshi qarshiliklar yuzaga kelishiga olib keladi.
Shuning uchun davlat inflyatsiyaning oldini olish, pul muomalasini barqarorlashtirish chora- tadbirlarini ishlab chiqadi. Inflatsiyaning qarshi kurashning asosiy shakllari: inflyatsiyaning qarshi siyosat va pul islohati hisoblanadi. Har davlatda pul muomalasi ma’lum qonun qoidalar asosida tartibga solib turiladi. Oldingi markazlashgan rejali boshqaruv asoslangan iqtisodiy tizimda pul muomalasi rejalashtirish asosida boshqarib kelingan. Axolining daromadi va xarajatlarini davlat tomonidan muvofiqlashtirib turilgan. Tovar ishlab chiqarishni kengaytirish axoliga kreditga tovar berish, baxolar tizimini o’zgartirib turish va hokazolar. Barcha jarayonlar davlat tomonidan boshqarilgani uchun pul muomalasi qonuni buzilganda davlat o’z vakolati doirasida narxlarni o’zgartirish yo’li bilan pul reformasi bilan pul muomalasini tartibga solib kelgan. Bozor iqtisodi sharoitida pul muomalasini ma’lum usullar yordamida tartibga solib turadi.
Inflyatsiyaga qarshi kurashish quyidagicha amlga oshirilishi mumkin:

• 
  Pul islohatlari (revolvasiya, devolvatsiya, nulifikasiya va denominasiya);
  
• 
  Antiinflatsion siyosat: daromadlar siyosati va deflyatsion siyosat.
  

Daromadlar siyosati (ijtimoiy noroziliklarni yuzaga keltirishi mumkin) ish haqi va narxlar o’sishini parallel nazorat qilgan holda, ish haqi o’sishini chegaralash yoki muzlatishdir. Deflatsion siyosat pul-kredit siyosati va soliq mexanizmlari orqali boshqarish bo’lib, unda davlat xarajatlari kamaytiriladi va soliq stavkalari oshirilishi yoki Markaziy bankning pul-kredit siyosati instrumentlari orqali pul massasini boshqarishdir.⁶
Markaziy bank pul muomalasini barqarorlashtirish va inflyatsiyani oldini olish borasida quyidagi pul-kredit siyosatini olib boradi:

1. 
   Qayta moliyalashtirish siyosati
   
2. 
   Majburiy rezervlar me’yorlari
   
3. 
   Ochiq bozordagi operatsiyalar
   
4. 
   Valyuta siyosati
   

Markaziy bankning qayta moliyalash siyosati Markaziy bank tomonidan tijorat banklarini kreditlash bilan bog‘liq bo‘lgan tadbirlarning majmui bo‘lib, ushbu siyosat quyidagi uch xil kreditlash usulidan foydalanilgan holda amalga oshiriladi:
a) tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan ularning balansidagi trattalarni qayta hisobga olish yo‘li bilan kreditlash usuli;
b) tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan ularning balansidagi qimmatli qog‘ozlarni garovga olish yo‘li bilan kreditlash usuli;
v) tijorat banklarini to‘g‘ridan to‘g‘ri kreditlash usuli⁷.
Mazkur usulda berilgan kreditlar overdraft shaklida yoki muddatli kreditlar shaklida beriladi. Mamlakatimizda Markaziy bank tomonidan o’rnatilgan qayta moliyalashtirish stavkasi haqida so’z yuritadigan bo’lsak u quyidagi ko’rinishga ega bo’lgan:
Mamlakatimizda ham O’zbekiston Respublikasining Markaziy bankining tijorat banklari beriladigan kreditlari uchun o’rnatiladigan qayta moliyalash stavkasi inflyatsiyaga qarshi kurashda asosiy stavkalardan biri sifatida xizmat qiladi. Respublikamizda milliy valyuta so’m muomalaga kiritiladigan paytda qayta moliyalash stavkasi yiliga 150% ni tashkil etar edi.Ammo milliy valyuta kiritiladiguncha bo’lgan inflyatsiyaning inersiya kuchi shu darajada katta ediki tezda qayta moliyalash bu darajasi yetarli emasligi ma’lum bo’lib qoldi. Inflyatsiyani kamaytirish borasida yanada qat’iyroq siyosat yuritish maqsadida markaziy bank 1994-yil oktabrdan boshlab qayta moliyalash stavkasini 150% dan 225 %gacha ko’tardi.