1. Ichimlik suvi gigiyenasi boʻyicha qabul qilingan qarorlar Toza ichimlik suvi haqida tushuncha

Reja
1.Ichimlik suvi gigiyenasi boʻyicha qabul qilingan qarorlar
2.Toza ichimlik suvi haqida tushuncha
3.Ichimlik suviga sanitariya va gigiyena normasida baho berish
4. Suvning epidemiologik jihatdan xavfsizligini bildiruvchi korsatkichlar

Aholi punktlaridagi suv ta’minoti va oqova suvni chiqarish tizimlaridan foydalanishda ishlar xavfsizligi

QOIDALARI
Mazkur Qoidalar “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonun va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi 267-sonli “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi hamda 2013-yil 6-noyabrdagi 300-sonli “Respublikaning issiqlik va suv bilan ta’minlash tashkilotlarini moliyaviy sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlar asosida ishlab chiqilgan bo‘lib, aholi punktlaridagi suv ta’minoti va oqova suvni chiqarish tizimlaridan foydalanish tashkilotlari xodimlari uchun ishlar xavfsizligi qoidalarini belgilaydi.
1. Mazkur Qoidalar aholi punktlaridagi suv ta’minoti va oqova suvni chiqarish tizimlari tashkilotlari (bundan buyon matnda tashkilotlar deb yuritiladi) faoliyatiga nisbatan tatbiq etiladi.
2. Mazkur Qoidalar talablari ishlab chiqarish binolari va inshootlarini loyihalash, qurish va qayta qurishda, texnologik jarayonlarni va sexlarni texnik jihozlash va qayta jihozlash hamda uskunalardan foydalanishda hisobga olinishi lozim.
3. Mazkur Qoidalar texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablari bajarilishi shartligini istisno etmaydi.
QMQ 2.04.01 - 98 "Binоlаrning ichki suv tаrmоg’i vа kаnаlizаtsiyasi" gа muvоfiq sоmаtik kаsаlхоnаlаrdаgi suv iste’mоli me’yorlаri 1 kechа-kunduzgа bir bemоr uchun 115 l ni, yuqumli kаsаlхоnаlаrdа 250 l ni, pоliklinikаlаrdа 1 qаbul uchun 13 l ni tаshkil qilаdi.
Bundаy hоllаrdа kаsаlхоnаni yetаrli miqdоrlаrdа suv bilаn tа’minlаsh uchun ulаrni hududiy mаrkаzlаshtirilgаn suv tаrmоg’igа ulаsh eng yaхshi vаriаnt hisоblаnаdi. Аgаr mаzkurа hоli yashаsh punktidа mаrkаzlаshgаn suv tаrqаtish tаrmоg’i yo’q bo’lsа, аvtоnоm suv tаrmоg’idаn fоydаlаnish tаvsiya etilаdi. Bizning respublikаmiz shаrоitidа deyarli hаmmа yerdа kаsаlхоnаlаrdа аvtоnоmlаshtirilgаn suv tа’minоti tizimini tаshkil qilish imkоniyati mаvjud vа suv tа’minоti mаnbаi sifаtidа zаhirа аrteziаn suvlаridаn fоydаlаnish mumkin. Hаr qаndаy suv tа’minоti tizimidа hаm DPM lаrgа uzаtilаdigаn suv 950-2011 Dаvlаt Stаndаrti "Ichimlik suvi" tаlаblаrigа muvоfiq bo’lishi kerаk.
Gigiyenik nuqtai nazaridan toza suv hayot manbayi, salomatlik hisoblanadi. Suv inson hayoti, hayvonot va osimlik dunyosi uchun muhim ahamiyatga ega bolgan tashqi muhit omillaridan biridir. Odam gavdasi vaznining 65 75% suvdan iborat. Suv organizmga zarur mikroelementlarni (yod, ftor, kobalt va boshqalar) olib kirishda, ovqat mahsulotlarini toqimalarga tarqatishda, teri va nafas yollaridan bug holatida chiqishi bilan tana haroratini muvozanatda saqlashda va organizmda suv-tuz muvozanatini saqlab turishda ishtirok etadi.
Tabiiy suv bir-biridan kimyoviy tarkibi va minerallanish xususiyatiga qarab farqlanadi. Tabiiy suv tarkibida erigan tuzlarning umumiy miqdori bir necha 10 dan 1000 mglitrgacha etadi.
Odam organizmi bir kecha-kunduzda 20 gr gacha mineral moddalarni (2-5% ) ichimlik suvidan oladi. Lekin yuqori darajada minerallashgan suvni istemol qilgandagi tuz miqdori ovqatlanganda olinadigan mineral tuzlarning 10 30% (bazi tuz birikmalari bundan ham kop) ni tashkil qiladi.
Respublikamizning bazi viloyatlarida (Fargona, Namangan, Toshkent) tarkibida xlor-natriykalsiy tutgan past radioaktivlikka ega suv manbalari mavjud. Bunday suvlar Fargona artezan havzasining poliogen chiqindilari orasidagi chiqindilaridan chiqadi. Ular yuqori darajada minerallashgan bolib, tarkibida azot, yod (30 mg), brom (20 mg/l) va boshqa moddalar bor. 800 3000 metr chuqurlikda 7 tagacha suvli qatlam borligi aniqlangan, quduqlardan otilib chiqadigan suvning sarfi sutkasiga 690 730 m3 ni tashkil qiladi. Shu sababli bunday suvlar Chortoq, Gulshan, Chimyon va boshqa sanatoriyalarda teri, bod, yurak-tomir, harakat organlari, ginekologik kasalliklarini fizioterapevtik usullar bilan davolashda foydalidir.
Tabiiy suvlar tarkibida mikroelementlarning kop yoki kam miqdorda bolishi bazi surunkali kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
Tabiiy kop uchraydigan endemik kasalliklarga flyuoroz kiradi. R.D.Gabovich, G.D.Ovrusskiylarning malumotlariga kora, flyuoroz kasalligi suv tarkibida ftorning miqdori 1,5 mg/l dan ortiq bolgan barcha joylarda uchraydi.
Suv tarkibida ftorning miqdori 0,5 mg/l dan kam bolganda maktab oquvchilari orasida karies kasalligi kopaygani qayd etilgan. Shu sababli R.D.Gabovich, A.A.Minx, V.A.Knijnikov va boshqalarning tavsiyasiga binoan ichish uchun moljallangan suv tarkibida ftorning miqdori 0,5 mg/l dan kam bolganda hamda shu hududda karies kasalligi kopayganda, vodoprovod suvlariga ftor qoshish yoli bilan uning miqdorini 1,5 mg/l gacha yetkazish tavsiya etilgan. Ushbu miqdor meyor sifatida jahon miqiyosida qabul qilingan.
Ichimlik suviga gigiyenik baho berish
Ichimlik suv sifatiga qoyiladigan gigiyenik talablar va uni sanitariya nuqtai nazaridan baholash
Aholi hojalik-turmush maqsadlarida ishlatiladigan suv quyidagi gigiyenik talablarga javob berishi kerak:
Yaxshi organoleptik xususiyatlarga va kishini tetiklashtiruvchi haroratga ega bolishi, tiniq, rangsiz, tamsiz va hidsiz bolishi kerak.
Kimyoviy tarkibiga kora zaharsiz bolishi kerak.
Tarkibida patogen mikroblar va boshqa kasalliklarning qozgatuvchilari bolmasligi, yani kasallik manbayi bolib qolmasligi lozim.
Tarkibida radioktiv moddalar meyordan oshmasligi kerak
Suvni sanitariya nuqtai nazaridan tekshirish
Suvni sanitariya nuqtayi nazaridan tekshirishda quyidagilarga etibor beriladi:
A). Suvning organoleptik hamda fizik xossasi;
B). Suvning kimyoviy tarkibi;
V). Suv sifatining bakteriologik korsatkichlari;
G). Suvda radioaktiv birikmalarning bolishi;
Suvning organoleptik hamda fizik xossasi. Yaxshi organoleptik xususiyatlarga ega suv yuqori baholanadi. Bu tabiiy hol albatta, bunday suv tiniq, rangsiz, hidsiz, toza, chanqov bosishligi bilan ajralib turadi.
GOST «Ichimlik suv» vodoprovod suvi bolib, u aholi ehtiyoji, uy-rozgor, madaniy-maishiy, davolash-profilaktika korxonalari, bolalar muassasalari, ovqatlanish tarmoqlari, shaxsiy gigiyena va boshqa ehtiyojlar uchun moljallangan.
Ichimlik suvining xavfsizligini taminlovchi standart GOST boyicha uch qismdan iborat:
Organoleptik xususiyatlari:
200 da suvning hidi 2 balldan yuqori bolmasligi;
200 da tami 2 balldan yuqori bolmasligi;
v) rangi 200 dan kop bolmasligi;
g) loyqaligi (qoldigi) 1,0mg/l dan kop bolmasligi;
e) suv tarkibida kozga korinadigan har xil mayda jonivorlar va suzib yuruvchi quyqalar bolmasligi kerak.
Suv tarkibida suvning organoleptik xususiyatlariga tasir qiluvchi mineral tuzlar bolmasligi kerak. Quruq qoldiq, 100mg/l dan kop bolmagan, sulfat miqdori 500 mg\l gacha, xloridlar 350 mg\l gacha, suvning umumiy qattiqligi 7 mg ekv/l dan oshmaganda temirning miqdori 0,3 mg\l gacha, lekin, bazan, foydalanish mumkin bolgan yer osti suvlarida marganes miqdori 1,0 mg/l gacha, mis 1,0 mg/l gacha, rux 5 mg/l gacha bolishi kerak.
Suvning sifatini yaxshilashda ishlatiladigan birikmalar uning organoleptik xususiyatiga salbiy tasir korsatmasligi kerak.
Suvning kimyoviy korsatkichlari GOST da quyidagi moddalarga meyorlar belgilaydi.
tabiat suvlarida uchrovchi ftor iqlim sharoitida 0,7 mg/l dan kop bolmasligi, azot nitrat 45,0 mg/l dan kop bolmasligi, strontsiy 7 mg/l gacha, molibden 0,25 mg/l gacha, qorgoshin 0,03 mg/l gacha, tabiiy uran 0,6 mg/l gacha, radiy 226 1 1011 bolishi kerak.
GOST da korsatilmagan, lekin sanoat, qishloq xojalik hamda aholi chiqindi suvlari tarkibida bolishi mumkin bolgan kimyoviy birikmalar miqdori Sogliqni Saqlash Vazirligi tomonidan tasdiqlangan.
Xojalik va ichimlik suvlariga hamda soglomlashtirish uchun moljallangan suvlarga ruhsat etsa boladigan (REK) miqdordan oshmasligi bilan bir qatorda radioaktiv moddalar miqdori (radioaktiv xavfsizlik miqdori-76), sanitariya toksikologik belgilari bilan organoleptik talablarga tola javob bera olishi kerak.
Suvning epidemiologik jihatdan xavfsizligini bildiruvchi korsatkichlar:
koli-indeks 3 dan kop bolmasligi yoki koli-titr 300 dan kam bolmasligi;
bakteriyalar koloniyasining umumiy soni 1,0 ml suvda 100 dan kop bolmasligi kerak.
Yer ostidan shaxta usulida olingan suvlarga gigiyenik baho berishda quyidagi taxminiy meyorni qollash mumkin.
Korsatkichlari Meyorlari Organoleptik korsatkichlar:
Tiniqligi 30 sm dan kam bolmasligi
Hidi, tami 2 3 ball
v). Umumiy qattiqligi 14 mg-ekv/l (400) gacha
g). Ftor miqdori 1,5 mggl gacha
d). Nitrat miqdori 40 mg/l (azot nitratga hisoblaganda)
2. Suv sifatining bakteriologik korsatkichi:
a). Koli-titr 100 dan kam bolmagan
b). Mikroblar soni 1ml da 300- 400 atrofida Suvning kimyoviy korsatkichlari: a). Oksidlanishi 4 mg/l O2 gacha
b). Ammoniy tuzlar 1,0mg/l gacha
v). Nitrit miqdori 0,002 mg/l gacha