1. Hisob to‘g‘risida tushuncha, uning turlari

13- Buxgalteriya hisobining schotlari to‘g‘risida tushuncha va ularning vazifalari
Korxona va tashkilotlar o‘z xo‘jalik faoliyatini tashkil qilishda o‘z Nizomini ishlab chiqadi va mulk egasidan unga rioya qilish talab qilinadi. M ulk egasi ishlab chiqarish, ta’minot, sotish jarayonlari bilan bog‘liq holda faoliyat yuritishi davomida turli mulk egalari bilan shartnomaviy munosabatlarni amalga oshiradi va buning yordamida turli mablag‘larga bo‘lgan talabini qondirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Korxona va tashkilotlar mablag‘larining joylashish va tashkil topish manbalari bo‘yicha bir-biridan farq qiladi va bu farq mablag‘larning turlari bo‘yicha ham farqni keltirib chiqaradi. Korxona mablag‘larining joylashish va tashkil topish manbalari bo‘yicha birinchi ma’lumotni balans bo‘lim va moddalaridan ham olish mumkin. Lekin bu ma’lumotning aniqlik darajasi faqat balans tuzilgan sanaga nisbatan to‘liq bo‘lishi mumkin. Ikkinchidan, balans moddalarida mablag‘larning harakati faqat umumlashtirilgan holda pul o‘lchov birligida ko‘rsatiladi. Korxona faoliyatida har bir mablag‘ning to‘g‘ri hisob-kitobini yuritish mulk egasi uchun zarurdir, chunki mablag‘ning to‘g‘ri sarf qilinishi, birinchidan, xarajatlarni tejash uchun imkoniyat yaratsa, ikkinchidan, pul mablag‘laridan unumli foydalanishni ko‘rsatadi va, o‘z navbatida, korxonaning moliyaviy ahvolini yaxshilashga olib keladi.Mulkdor o‘z zimmasidagi mulkini tegishli moddiy javobgar shaxslar zimmasiga o‘tkazib, ular bilan moddiy javobgarlik to‘g‘risida shartnoma tuzgan holda faoliyat yuritadi. M oddiy javobgar shaxslar o‘z zimmasidagi tovar va moddiy boyliklar harakatini, kirim-chiqimini hisobga olib boradilar va bu to‘g‘rida buxgalteriyaga hisobot berib turadilar. Hisobot berish muddatlari korxona va tashkilot rahbari tomonidan belgilanadi. Korxona mablag‘lari bo‘yicha ma’lumotni moddiy javobgar shaxslarning hisobotlaridan ham olish mumkin, lekin hisobotlarda mablag‘lar harakati alohida-alohida ko‘rsatiladi. Yuqoridagilardan xulosa qilib aytish mumkinki, mulk egasi uchun shunday ma’lumot kerakki, unga mablag‘lar holati bo‘yicha xohlagan sanaga yetarli ma’lumot olish imkoniyati yaratilsin. Bunday ma’lumotni buxgalteriya hisobi schotlaridan foydalangan holda olish mumkin. Korxona va tashkilotlarning xo‘jalik faoliyati mulk shaklidan qa’ti nazar, turli mablag‘larning harakati bilan, ulardagi o‘zgarishlar bilan tartibga solinadi va to‘liqligi ta’minlanadi. Bu jarayonda buxgalteriya hisobi schotlaridan foydalanish talab qilinadi. Buxgalteriya hisobi schotlari yordamida mablag‘lar holatidagi o‘zgarishlar, ularning kirim-chiqimi, hisobot sanasiga bo‘lgan qoldig‘i har bir mablag‘ turi bo‘yicha alohida-alohida hisobga olinadi va mulk egasiga uning talabi bo‘yicha xohlagan paytiga mablag‘ining to‘liqligi bo‘yicha yetarli ma’lumot berish imkoniyati yaratiladi. Buxgalteriya hisobi schotlari yordamida har birmablag‘ning holati, turi, bahosi, miqdori bo‘yicha ma’lumot olish mumkin. Agar mablag‘larning holati moddalarda umumlashtirilgan va pul o‘lchov birliklarida ko‘rsatilsa, buxgalteriya hisobi schotlarida har bir mablag‘ning holati —moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha ham, olish imkoniyati ham mavjuddir. Buxgalteriya hisobi schotlarining o‘ziga xos xususiyatlari shundaki, ularda mablag‘lar harakati kunga, oyga bo‘lgan o‘zgarishlarini miqdoriy va pul o‘lchov birliklarida ifodalashni ko‘rsatadi, keyingi xususiyati mablag‘lar holatini nazorat qilish istalgan sanaga balans tuzish imkonini beradi. Buxgalteriya hisobi schotlarida amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalari ma’lum ketma-ketlikda, uzluksiz belgilangan tartibda, hujjatlarga asoslangan holda olib boriladi. Demak, buxgalteriya hisobi schotlarda amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalarini aks ettirishda asos bo‘lib, amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyasini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi. Har bir schot bir turli mablag‘lar harakatini hisobga olish uchun belgilangandir. Bu O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkamasining 1994- yil 26- martdagi „ O‘zbekiston Respublikasidagi buxgalteriya hisobi va hisoboti to‘g‘risida“ gi Nizomini tasdiqlash hamda buxgalteriya hisobi schotlari tizimini takomillashtirish haqida“ gi 164-sonli qaroriga asosan olib borilmoqda.