1. Hisob to‘g‘risida tushuncha, uning turlari

4-§. Ishlab chiqarish jarayoni hisobi
Har bir korxona va tashkilot tegishli faoliyat yuritish bilan o‘zining ishlab chiqarish jarayonini tashkil qiladi, bu jarayonning bir me’yorda tashkil qilinishi uchun asosiy mezon bo‘lib ta’minot jarayoni hisoblanadi. Ishlab chiqarish jarayoni, o‘z navbatida, ta’minot va sotish jarayonlariga o‘z ta’sirini o‘tkazib borishi mumkin. Buxgalteriya hisobida ishlab chiqarish jarayonining to‘g‘ri tashkil qilinishi, birinchidan, mahsulot tannarxini to‘g‘ri hisob-kitob qilish imkoniyatini yaratsa, ikkinchidan, mehnat unumdorligi, mavjud resurslardan tejamkorlik bilan foydalanishni ifoda etadi. Ishlab chiqarish jarayonida korxonaning tegishli mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq imkoniyatlari to‘liq namoyon bo‘ladi. Buxgalteriya hisobida ishlab chiqarish jarayoni quyidagi schotlarda hisobga olinadi:
— asosiy ishlab chiqarish schotida;
— asosiy vositalarning eskirishi schotida;
— nomoddiy aktivlarning eskirishi schotida;
— yordamchi va boshqa ishlab chiqarishlar schotida;
— umumishlab chiqarish xarajatlari schotida;
— tayyor mahsulot schotida.
„Asosiy ishlab chiqarish“ schoti. Schot aktiv hisoblanib, uning uslubiyatida asosiy ishlab chiqarishga chiqarilgan xomashyo va materiallar summasi ko‘rsatilsa, kredit tomonida asosiy ishlab chiqarishdan olingan tayyor mahsulotlar summasi ko‘rsatiladi. Bu schotning o‘ziga xos xususiyati shundaki, mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq barcha xarajatlar oy oxirida shu schotga o‘tkaziladi. „ Asosiy ishlab chiqarish“ schotida mahsulotning tannarxi aniqlanadi. Demak, „ Asosiy ishlab chiqarish“ schoti tannarx aniqlovchi schot hisoblanadi. „ Asosiy ishlab chiqarish“ schoti yordamida tayyorlangan tayyor mahsulot hisob-kitob qilinadi va tannarxi ko‘rsatiladi. Agar korxonada bir nechta xildagi mahsulot tayyorlansa, har bir turi bo‘yicha alohida-alohida analitik ko‘rsatkichlar yuritiladi. „Asosiy ishlab chiqarish“ schoti bo‘yicha xo‘jalik operatsiyalarini aks ettirish tartibini quyidagi misolimizda ko‘rib chiqamiz.
1. Ombordan asosiy ishlab chiqarishga xomashyo materiallar chiqariladi—50000 so‘m.
2. Asosiy ishlab chiqarishdagi ishchi-xizmatchilarga ish haqi hisoblanadi—20000 so‘m.
3. Asosiy ishlab chiqarishdan tayyor mahsulotning omborga kirim qilinishi—30000 so‘m.
4. Asosiy ishlab chiqarishdagi asosiy vositalarga eskirish hisoblanadi—18000 so‘m.
Yuqoridagi misolimizga quyidagi buxgalteriya yozuvlari beriladi:
1. Debet „ Asosiy ishlab chiqarish“ schoti 50000 so‘m. Kredit „ M ateriallar“ schoti 50000 so‘m.
2. Debet „ Asosiy ishlab chiqarish“ schoti 20000 so‘m. Kredit „ M ehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisobkitoblar“ schoti 20000 so‘m.
3. Debet „ Тayyor mahsulot“ schoti 30000 so‘m. Kredit „ Asosiy ishlab chiqarish“ schoti 30000 so‘m.
4. Debet „ Asosiy ishlab chiqarish“ schoti 8000 so‘m. Kredit „ Asosiy vositalarning eskirishi“ schoti 18000 so‘m.
„ Asosiy ishlab chiqarish“ schotining debet tomonidan mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha xarajatlar o‘z ifodasini topadi. „ Asosiy ishlab chiqarish“ schoti mahsulot tannarxini aniqlash bilan bevosita bog‘liqdir. Hisobot davrining oxirida ishlab chiqarilgan mahsulotga taalluqli bo‘lgan „ Umumishlab chiqarish xarajatlari“, „ Asosiy ishlab chiqarish“ schotiga o‘tkaziladi.