1. Халқаро савдонинг мазмуни, тузилиши ва хусусиятлари Xalqaro savdoning zaruriyati va rivojlanish bosqichlari

Globallashuvning ijobiy va salbiy oqibatlari

Globallashuv - bu har doim odamga ta'sir qilgan eng ulug'vor jarayonlardan biridir. Bu inson faoliyatining barcha sohalariga, shu jumladan iqtisodiyot, madaniyat, siyosatga ta'sir qiladi.
Boshqa ko'plab zamonaviy jarayonlar singari, bu juda noaniqdir, shuning uchun ham globallashuvni qo'llab-quvvatlaydigan yoki ularni globalistlar deb ataydigan guruhlar shakllantirilgan yoki ular har tomonlama qoralashadi va unga qarshi turishga harakat qilishadi. Ikkinchisi teskarisidan o'z nomlarini oldi - ularni anti-globalistlar deb atashdi. Bizning zamonamizda anti-globalizm eng nufuzli chap siyosiy harakatlardan biridir.
Oddiy odam uchun qaysi tomonga qo'shilishni mustaqil ravishda aniqlash qiyin. Mashhur yapon futurologi o'z kitobida ta'kidlaganidek Michio Kaku, ko'plab oddiy odamlar globallashuv nima degan savolning mohiyatini tushunishmaydi.
Globallashuvning ijobiy va salbiy tomonlarini ta'kidlash uchun avval siz ushbu atamaning aniq ta'rifini berishingiz kerak.
Globallashuv - bu inson hayotining barcha jabhalariga ta'sir etuvchi, ularni birlashtirishga va jamiyat va iqtisodiyotning to'liq integratsiyasiga qaratilgan global jarayon.
Globallashuv jarayoni XIX asrning 30-yillarida, turli mamlakatlar iqtisodiyotlari bitta global bozorga birlasha boshlagan paytda boshlandi. Keyin yangi kolonizatsiya to'lqini va undan kelib chiqqan protektsionizm siyosati tufayli jarayon to'xtatildi. Keyingi globallashuvni qayta tiklash urinishlari Birinchi Jahon urushi va SSSR deb nomlangan mamlakatning paydo bo'lishi bilan to'xtatildi. Sovet Ittifoqi parchalanib ketgunga qadar globallashuvning asosiy to'xtatuvchisi bo'lgan, chunki u avvalgi mafkuraga to'g'ri kelmagan edi.
O'tgan asrning 90-yillaridan boshlab, bipolyar dunyo qulaganidan so'ng, globallashuv yana dunyo bo'ylab tez sur'atlar bilan harakat qila boshladi.
Globallashuv jarayonining ijobiy tomonlari
Qizig'i shundaki, globallashuvning noyob ijobiy tomonlari, avvalambor, inson hayotining madaniy tomonlari bilan bog'liq.
Madaniy globallashuv - bu diniy va milliy chegaralarni yo'q qilishga intiladigan jarayon. O'zining asosiy maqsadiga ko'ra, u butun insoniyatni yagona global tsivilizatsiya ichiga birlashtirishni maqsad qilgan.
Shuningdek, milliy va diniy tafovutlarga yo'l qo'ymaydigan progressiv davlatlar o'rtasidagi munosabatlarni o'rnatadigan madaniy globallashuv. Buni Yaqin Sharqda yaqqol ko'rish mumkin. Qatar, Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari kabi davlatlar an'anaviy islomiy qadriyatlarni amalda davom ettirayotgan qo'shnilariga qaraganda muvaffaqiyatli va gullab-yashnagan.
Chegaralar ochilishi tufayli amalga oshirilgan migratsiya madaniy almashinuvga imkon beradi va bu o'z navbatida insoniyatning umumiy birlashishiga yordam beradi.
Globallashuvning madaniy tomoni bizga hozirgi dunyo uchun ham ajralmas omil bo'lib xizmat qiladi ommaviy axborot vositalaribu odamga dunyodagi voqealarni kuzatishga imkon beradi. Shuningdek, ushbu jarayonning mahsuloti - bu bizning zamonamiz madaniyatiga eng yaxshi ta'sir ko'rsatadigan ta'limning mavjudligi.
Ilmiy bilim va texnologiya almashinuvi taraqqiyotning asosiy omili, shuning uchun biz bu sohadagi hozirgi holati madaniy globallashuvga majburmiz deb ta'kidlash mumkin.
Globallashuvning salbiy tomonlari
Ushbu jarayonning salbiy tomonlari tobora ko'proq iqtisodiy globallashuv bilan bog'liqdir. Jahon bozorida tabiiy raqobat tufayli har bir mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishni rag'batlantirishga qaratilgan bo'lsa-da, ko'pincha ko'p zarar keltiradi.
Shunday qilib, mehnat bozoridagi hozirgi vaziyat, ya'ni ishsizlik, iqtisodiy globallashuv natijasidir. Buning sababi, vaqtni bardosh bera olmaydigan ko'plab korxonalarni yopishga majbur qilishdir. Bunday korxonalarning ishdan bo'shatilgan ishchilari yangi ish topishga harakat qilishadi, lekin ko'pincha uni topa olmaydilar, chunki bozor qayta qurilmoqda va ixtisoslashgan korxonalarda past malakali ishchilarga ehtiyoj yo'q. Ular xizmat ko'rsatish sohasida panoh topishlari kerak.
O'z navbatida xizmat ko'rsatish sohasi ancha sekin rivojlanmoqdanima korxonalarni yopadi va barcha ishsizlarni ish bilan ta'minlay olmaydi. Bu uchinchi dunyo mamlakatlariga juda ta'sir qiladi. Natijada, iqtisodiy vaziyat nafaqat yaxshilanmoqda, aksincha, qulay boshlaydi, qashshoqlik o'smoqda.
Bugungi kunda kuzatilayotgan iqtisodiy globallashuvning yana bir aniq minuslaridan biri bu global iqtisodiy inqiroz. Jahon bozorida iqtisodiy aloqalar shu qadar kuchliki, ma'lum bir mamlakat iqtisodiyotidagi muammolar muqarrar ravishda bozorning barcha hujayralariga ta'sir qiladi. Shunday qilib, 2008 yilda AQShda ipoteka obligatsiyalarining qulashi butun dunyo iqtisodiyotini pasaytirdi. O'tgan asrning 20-30-yillarida Qo'shma Shtatlar iqtisodiyotidagi shunga o'xshash muammolar Buyuk Depressiyaning butun dunyo bo'ylab tarqalishiga olib kelmadi, chunki o'sha paytdagi bozorlar yanada yakkalanib, yakkalanib qolgan edi.
Globallashuv shunchalik murakkab va keng qamrovli jarayonki, uni mustaqil ravishda baholay olish qiyin, ammo asosiy maqsad insoniyatning birlashishi, bu birinchi gumanistik g'oya Tomas Mann tomonidan o'zining Utopiyasida o'rta asrlarning oxirlarida taklif qilingan va shu vaqtdan beri liberallar orasida asosiy o'rin tutadi. fikrli fuqarolar.
Oddiy so'z bilan aytganda, globallashuv bu dunyo birlashgan tizimga aylanadigan jarayon. O'tgan asrning oxirida globallashuv dolzarb fikrlash mavzusiga aylandi, bu boradagi munozaralar hali to'xtamadi, aksincha kuchayib ketdi. Globallashuv iqtisodiy, madaniy, siyosiy va diniy sohalarda integratsiyani nazarda tutadi, ammo iqtisodiyotning globallashuvi eng shov-shuvli narsa.
Bo'shliqni bitta zonaga birlashtirish va axborot resurslari, kapital, mehnat, tovarlar va xizmatlarning cheksiz harakati, fikrlarning erkin ifoda etilishi, ijtimoiy institutlarning rivojlanishi, mustahkamlanishi va o'zaro ta'siri - bu jahon iqtisodiy globallashuvi.
Globallashuv manbalari:
Ilmiy-texnik taraqqiyot, xususan, Internetning rivojlanishi, bu orqali davlatlar orasidagi masofa yo'q qilinadi. Bugun biz dunyoning istalgan joyidan yangiliklarni, ular paydo bo'lishi bilanoqoq, sun'iy yo'ldoshlardan tushgan suratlarni va videolarni real vaqtda ko'rish imkoniyatiga egamiz. Shuningdek, har qanday mamlakatning ta'lim muassasalarida masofaviy ta'lim olish imkoniyati mavjud.
Liberal choralar natijasida ancha erkinlashgan jahon savdosi. Ko'rilayotgan choralar tufayli chet eldan tovarlar va xizmatlarni sotish tariflari pasaytirildi.
Transmilliylashtirish, bu bir davlatda juda ko'p bo'lgan va boshqasida bo'lmagan tovarlar mamlakatlari o'rtasidagi almashinuvni anglatadi. Bugungi kunda ko'p millatli kompaniyalar moliyaviy va axborot bozorini egallab olishdi. Barcha mamlakatlar iqtisodiyoti global iqtisodiyotga aylanmoqda.
Makroiqtisodiydarajadagigloballashuvdavlatlarvaintegratsiyauyushmalarining iqtisodiy faollikkaintilib,savdo vainvestitsiya to‘siqlariniolib tashlash, erkin savdo hududlarini tashkil qilish asosida paydo bo‘ladi. Undantashqarigloballashuvjarayonidavlatlararoxo‘jalikyuritishuchuniqtisodiy,huquqiy,axborotvasiyosiymiqyosdagio‘zarokelishuvlarnihamqamraboladi.
Mikroiqtisodiydarajadagigloballashuvkompaniyalarfaoliyatiningichkibozordan tashqarida kengayishi natijasida paydo buladi. Ko‘pgina yirik transmilliykorporatsiyalar (TMK) global miqyosda harakat qiladi: ular chegarasi va milliy egaligidanqat’iy nazar iste’molchilarning talabini qondirishi kerak. TMK (asosan ko‘pmilliy vaglobal)uchunichkibozorganisbatanko‘pinchatashqiiqtisodiyfaoliyatmuhimahamiyatgaegaekanligini hisobga oladigan bo‘lsak, ular globallashuv jarayonining sub’ekti bo‘ladi. TMKgloballashuvningasosi,uningharakatgakeltiruvchiasosiykuchdir.
SHuo‘rindagloballashuvningijobiyvasalbiyoqibatlarito‘g‘risidahamto‘xtalibo‘tsak.
Globallashuvjarayoniningijobiytomonlariquyidagicha:

• 
  globallashuvnatijasidaxalqaromehnattaqsimotivaixtisoslashuvchuqurlashibboradi. Ma’lum bir davlat ma’lum bir sohaga ixtisoslashib boradi. Bunda mablag‘ varesurslarsamaralisarflanadi;
  
• 
  globallashuvjarayoniningasosiyustunliklaridanbiri,xarajatlarningqisqarishi, narxlarning pasayishi va barqaror iqtisodiy o‘sishga olib keluvchi ishlabchiqarishmiqyosidagitejamhisoblanadi;
  
• 
  -globallashuvning ijobiy jihatlaridan yana biri erkin savdodan keladigan yutuqbarchamamlakatlarniqanoatlantiradi;
  
• 
  globallashuvda raqobatningkuchayishiyangitexnologiyalaryaratilishivamamlakatlar o‘rtasida keng tarqalishini ta’minlaydi. Ushbu sharoitda xorijiy to‘g‘riinvestitsiyalarsur’atiningoshishijahonsavdosiningo‘sishigaolibkeladi.Globallashuvning yana bir afzalligi xorijiy davlatlarning ilg‘or ilmiy-texnikaviy,texnologik va malakali darajadagi qisqa muddatda va nisbatan kam xarajat talabqiladiganyangiliklarniamaliyotgatatbiq etishnatijasidaiqtisodiyqulaylikkaerishishidir;
  
• 
  globallashuvjarayonida xalqaroraqobatkuchayib,milliybozordagiichkiraqobatchilarga tashqi bozordagi kuchli raqiblar ham qo‘shiladi. Jahon iqtisodiyotininggloballashuvjarayonidaengavvaloiste’molchilargaqulay,bundaraqobatularganarxlarnipasaytirishvatanlashimkoniyatiniberadi;
  
• 
  globallashuv ilg‘or texnologiyalarning tarqalishi va global miqyosdagi ishlabchiqarishning ratsionallashuvi natijasida mehnat unumdorligi oshishiga olib kelishi,shuningdekjahonmiqyosidagiinnovatsiyalarniamaliyotgauzluksiztatbiqetishimumkin;
  
• 
  globallashuv davlatlarga moliyaviy resurslarning asosiy qismi aylanishinita’minlashgakengimkoniyatberadi;
  
• 
  globallashuv jahon hamjamiyati birlashishining turli sohalardagi harakatlarnifaollashtirishni talab qiluvchi insoniyat uchun umumiy bo‘lgan muammolar, eng avvalo ekologik muammolarni hal qilish uchun jiddiy asos yaratadi.
  

Umumanolganda,ko‘pchilikmutaxassislar,globallashuvningnatijasijahondagimamlakatlardafarovonlikoshishigaolibkeladi,debumidqiladilar.
Jahoniqtisodiyotininggloballashuvijarayonganafaqatolimlar,mutaxassislar va ekspertlar, balki turli mamlakatlarning fuqarolari ham turlichamunosabat bildirmokdalar. Globallashuv jarayonlari rivojlangan mamlakatlardaxayrixohlikbilan,rivojlanayotganmamlakatlardaesaxavotirbilanqabulqilinmoqda. Buning sababi shundaki, globallashuv jarayonining afzalliklari barchamamlakatlargatengtaqsimlanmaydi.SHuninguchungloballashuvdankimfoyda ko‘radi, degan savol munozaralarga sabab bo‘layotgan eng asosiy masalalardan birihisoblanadi.
Zamonaviygloballashuvjarayonlariengavvalosanoatirivojlanganmamlakatlar mavqeini mustahkamlab, ularga qo‘shimcha afzalliklar beradi. Halqaromehnattaqsimotidoirasidagloballashuvjarayoniningkengayishipastrivojlanganmamlakatlarmavqeinisalbiyo‘zgarishigasababbo‘lib,ularnigloballashuvjarayoniningsub’ektlarigaemas,balkiob’ektlarigaaylantirishimumkin.
Demakgloballashuvjarayonlariningalohidamamlakatlariqtisodiyotigaijobiy ta’sirining darajasi ushbu mamlakatlarning jahon iqtisodiyotida tutgano‘rnigabog‘liq.Amaldaafzalliklarningasosiyqismiboydavlatlargayokiindividlargategadi.
Globallashuv sharoitida markazlashtiruvchi kuchlarning markazlashishi bilanbog‘liq bo‘lgan buzg‘unchilik ta’siri yuzaga chiqishi mumkinki, bu mamlakat ichidagian’anaviyaloqalarninguzilishi,ijtimoiymuammolarningkuchayishi,mazkurjamiyat uchun begona bo‘lgan salbiy oqibatlar tufayli barcha mamlakatlarda yuzagakeladiganmuamolar sifatidaquyidagilarnikeltirish mumkin:

• 
  globallashuvdankeladiganafzalliklarningmilliyiqtisodiyotningalohidatarmoqlario‘rtasidabir xil taqsimlanmasligi;
  
• 
  milliyiqtisodiyotdasanoatlashishningsekinlashuvi;
  
• 
  ayrimmamlakatlardaiqtisodiyotninazoratqilishnimustaqilhukumatqo‘lidan boshqalarga, masalan kuchliroq davlatlar, trans milliy kompaniyalar yokixalqarotashkilotlarqo‘ligao‘tish ehtimoli;
  
• 
  moliyaviysohaningbarqarorlashuviehtimoli,milliyiqtisodiyotlarningjahon miqyosida o‘zaro bog‘liqligi natijasida hududiy yoki global nobarqarorlikehtimoli bir mamlakatdagi iqtisodiy tebranishlar va inqirozlar hududiy hamdaglobaloqibatlargaolibkelishimumkin.
  

Globallashuvningsalbiyoqibatlariiqtisodiyotipastrivojlanganmamlakatlargako‘proqta’sirqilishimumkin.Bumamlakatlarningko‘pchiligibaynalminallashuvjarayonidaxomashyovamehnatsig‘imimahsulotlar(ularningba’zilarizamonaviymurakkabtexnikauchunehtiyotqismvabutlovchibo‘g‘inlar)etkazib beruvchi sifatida ishtirok etgan holda ilg‘or mamlakatlargahar tomonlamabog‘lanibqoladivaularganisbatankamfoydako‘radihamdabufoydajahonbozorlarikon’yunkturasigabog‘liqholdabarqarorbo‘lmaydi.
Globallashuvbumamlakatlarningyuqoridaqaydetilganmuammolaridantashqariquyidagimuammolarni hamkeltiribchiqaradi:

• 
  rivojlanganmamlakatlardantexnologiyasohasidaorqadaqolishningyanadachuqurlashishi;
  
• 
  aholi asosiy qismining kambag‘allashuvi, aholi o‘rtasida turlikasalliklarningtarqalishi;
  
• 
  ijtimoiy-iqtisodiytabaqalashuvningo‘sishi;
  
• 
  kam rivojlangan mamlakatlar jahon xo‘jaligi barqarorligigabog‘liqliginingyanadakuchayishi;
  
• 
  milliylikkayo‘naltirilganiqtisodiysiyosatniamalgaoshirishdatransmilliykompaniyalartomonidandavlatningimkoniyatlarini“cheklab”qo‘yilishi;
  
• 
  tashqiqarz,engavvaloxalqaromoliyatashkilotlarioldidagiqarzningortishi,buesaistiqboldagitaraqqiyotgato‘sqinlikqiladi.
  

Yuqoridaqaydetibo‘tganimizdek,globallashuvjarayonidaishtiroketishdansanoatirivojlanganmamlakatlarko‘proqfoydaoladi. Zeroularishlabchiqarishxarajatlarinikamaytirishvabarchadiqqat-e’tiborniko‘pdaromadlibo‘lganmahsulotlarniishlabchiqarishimkoniyatigaegabo‘ladi.
Aynipaytdasanoatirivojlanganmamlakatlardahamgloballashuvjarayonlarisalbiyta’siretishimumkin: ishsizlik, moliyabozorlaridabeqarorlikkuchayadivahokazolar.
Globallashuvningasosiymuammolaridanbirijahonmiqyosidamilliyiqtisodiyotlarning o‘zaro bog‘liqligi tufayli global beqarorlikning mumkinligihisoblanadi. Natijada ma’lum bir mamlakatda ro‘y bergan iqtisodiy o‘zgarishlaryoki inqirozlar butun mintaqa yoki jahon miqyosida ta’sirini o‘tkazishi mumkin. Buholatfaqatnazariyemas,hayotiymuammodir.Buni1997yilyozidaTailanddaboshlanib,Janubiy-SHarqiyOsiyogatarqalganvahattoJanubiyKoreyagahamta’sirinio‘tkazganOsiyomoliyaviyinqirozi,2008yildaAmerikaQo‘shmaSHtatlaridaipotekalikreditlashtizimidaro‘ybergantanglikholatidanboshlangan jahon moliyaviy inqirozi, ham tasdiqlaydi.Bugungi kunda jahondagimamlakatlarbo‘ylab koronavirus pandemiyasiningpaydo bo‘lishi, uning ta’siri,ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarito‘xtovsiz tarzda keng muhokamaga sabab bo‘lmoqda.Pandemiyaningta’sirinatijasidajahoniqtisodiyotiningbarcharealtarmoqlaridasanoat,qishloqho‘jaligi,savdo,qurilish,transport,turizmvaboshqa xizmat ko‘rsatish sohalaridasezilarli darajadapasayishva ishsizlikkuzatilmoqda.
Xalqaroekspertlarningfikricha,pandemiyaningta’sirinatijasida2020yilda jahon savdo aylanmasi 30 foizga kamayadi,jahon iqtisodiyotini o‘sishi 2,3foizgapasayishibashoratqilinmoqda.
Globallashuvningsalbiy jihatlariniko‘pinchakelishmovchiliklarbilanbog‘lashadi. Bu kelishmovchiliklarni siyosiy xarakterdagi kelishuvlar yoki yangi halqarotashkilotlar tuzish asosida global hamkorlikni rivojlantirish yo‘li bilan hal qilishmumkin.
Globallashuv mamlakatlarga nima beradi - xavf-xatarmi yoki yangi imkoniyatlar? Busavolga amalda yagona javob qaytarish mumkin emas. CHunki salbiy va ijobiy oqibatlarnisbati doimiy ravishda o‘zgarib turadi. Albatta, jarayonboshlanib ketgan hohlaymizmi,hohlamaymizmi uni to‘xtatishning iloji yo‘q. Jahonda hech qaysi davlat alohida,yakkalangan holdarivojlanmaydi.Mamlakatlargloballashuvjarayonlarigato‘g‘riyondashib, yangi sharoitlarga moslashishlari va jahon iqtisodiyotining integratsiyalashuviyaratayotganimkoniyatlardanunumlifoydalanishlarilozim.
Umuman olganda xulosa qilib, shuni aytishimiz mumkinki, globallashuv jarayoniturli soha vakillari va jamiyat a’zolari oldida bahs va munozaralarga sabab bo‘lmoqdahamda kelajakda globallashuvning ijobiy va salbiy tomonlari to‘g‘risida ko‘pginafikrlarbildiriladi.

6.