|
REJA:
1.Global navigatsion sun’iy yo’ldosh sistemasi.
2.Global navigatsion sun’iy yo’ldosh ishlash prinsipi.
3.global navigatsion sun’iy yo’ldosh sistemalari hal etadigan masalalar
1.GNSS global navigatsion yo'ldosh tizimining qisqartmasi bo'lib, u global, mintaqaviy, takomillashtirilgan, shu jumladan, barcha sun'iy yo'ldosh navigatsiya tizimiga ishora qiladi. Hozirgi vaqtda global manzillash navigatsiya tizimi Amerikaning GPS, Rus Glonass, Evropadagi Galileo va Xitoyning Beidou sun'iy yo'ldosh navigatsiya tizimiga ega. Xalqaro GNSS tizimi ko'p tizimli, ko'p bosqichli, ko'p modulli murakkab birlashgan tizimdir. Barcha GNSS bir xil asosiy ish prinsipini qabul qiladi, faqat navigatsiya joylashuviga erishish usullari har xil bo'lishi mumkin. GPS - GNSS texnologiyasining kashshofi va to'liq ishga tushirilgan enq to'liq ishlab chiailaan GNSS.
Hozirgi kunda jahonda bir nechta sun su’iy yo’ldosh navigatsion sistemalari mavjud bo’lib, ulardan keng foydalanib kelinayotganlari
1.GPS (AQSH)
2.GLONASS (Rossiya)
GPS (Globa lposition system – Global pozitsirlash sistemasi)
2.Global navigotsion tizizm sistemsi (GNSYS) – yer ustidagi , suvdagi havodagi obyektlar o’rnini tez va aniq toppish uchun mo’ljallangan maxsus kosmoik hamda yer usti texnik vositalari dasturiy ta’minoti va texnologiyalar majmuasidir.
GNSYS ta’minoti va talab qilinadigan aniqligiga qarab obyekt koordinatalarini o’nlab metrdan bir necha santimetr xatolikda aniqlash imkonini beradi.
Foydalanuvchi tomonidan o’z turgan o’rnini aniqlash uchun murakkab jarayon bo’lib obyekt o’rni koordinatalari ma’lum boshlang’ich nuqtalargacha bo’lgan masofalarni o’lchash yo’li bilan aniqlanadi.
Boshlang’ich nuqtalar vazifasini esa o’zidan dalnomer radiosignallarning tarqatuvchi va foydalanuchi qabul qilgichiga kelib tushuvchi Yerning sun’iy yo’ldoshlari bajaradi. Ma’lumki, sun’iy yo’ldoshlar doimiy harakatda bo’ladi va ularning koordinatalri o’zgarib turadi.
GNSYS oraqali nuqtalar koordinatalarining aniqlash biroz murakkab jarayon hisoblanadi, chunki radiosignallar o’tishi tezligiga ta’sir qiluvchi ionosfera va troposfera to’siqlarini ham hisobga olish kerak bo’ladi. GNSS ning ishlash printsipi qabul qiluvchining aniq manzilini olish uchun ma'lum bo'lgan joylashuvni va foydalanuvchi qabul qiluvchisi o'rtasidagi masofani ishlatish uchun bir xildir. Faqat har bir sun'iy yo'ldosh orbitadagi sun'iy yo'ldoshni va zaminni sinxronizatsiya qilishni ta'minlash uchun yuqori aniqlikdagi atom soati o'rnatilgan edi, ayni paytda, yo'ldosh doimo o'z joylashuvi va vaqt ma'lumotlarini erga uzatadi, qabul qiluvchi tomonidan qabul qilingan signalning vaqti yana sun'iy yo'ldosh uzatuvchi signal vaqtiga solishtirish bilan bir vaqtda, yo'ldosh joylashuv ma'lumotlarini birlashtirib, foydalanuvchi qabul qilish va sun'iy yo'ldosh o'rtasidagi masofani oladi. Bizning yashash muhitimiz uch o'lchamli makon bo'iib, shuning uchun biron bir nuqtaning o'ziga xosligini tasdiqlashni istasangiz va qabul qiluvchining manzilini olish uchun uchta sun'iy yo'ldosh kerak. Qabul qiluvchining o'ziga xos joylashuvi shamolning radius sifatida qabul qiluvchisi bo'lgan uch yo'ldoshni masofani kesib o'tishi bilan aniqlanadi. Sun'iy yo'ldoshdagi atom soatidan va erdan ajratilgan vaqtdan boshlab har doim doim xato bo'ladi, shuning uchun uch o'lchamli kosmosda 4 o'zgaruvchiga ega bo'ladi, 4 o'zgaruvchidan 4 ta tenglama talab etiladi, lekin 4 ta o'zaro mustaqil yo'ldoshdan olingan tenglamalar to'plami. Bunga Yerning har qanday qismida kamida 4 kuzatiladigan sun'iy yo'ldosh bor ekan, erishish mumkin.
3.Global navigatsion sun’iy yo'ldosh sistemalari quyidagi
masalalarni hal etishga qaratilgan:
- sun’iy yo‘ldosh geodezik tarmoqlami qurish;
- geodezik tayanch tarmoqlami rivojlantirish;
- kadastr va yer tuzishga oid ishlami geodezik ta’minlash;
- o‘rganilayotgan obyekt o ‘mini (joyini) aniqlash - dala
ishlarida nuqtalami koordinatali bog1 lash;
- o‘rganilayotgan obyektga marshrut yo‘nalishini ko‘rsatish va
dala bazasiga xavfsiz qaytib kelishini ta’minlash;chiziqli inshootlami trassalash yoki harakat traektoriyasini
ro ‘yxatdan o ‘tkazish (piyoda, avtomobilda, katerda va boshqa
transport turlarida);
- joy profilini tuzish;
- aniq vaqt oralig‘ida dinamik masalalami yechish va atrof-
muhit monitoringi - o ‘rganilayotgan obyekt holati o ‘zgarishini
aniqlash;
- s u n ’iy yo’ldosh qabul qilgichi va elektron taxeometrlar
yordamida yirik masshtabli syomkalar va muhandislik-topografik
ishlarning bajarilishini ta’minlash;
- s u n ’iy yo‘ldosh qabul qilgichi va kompyuter yordamida
bevosita dalada tayyorlangan raqamli mavzuli kartalar yoki sxemalarni deshifrovka qilish;
- s u n ’iy yo'ldosh qabul qilgichlariga maxsus bog‘langan
datchiklar (buylar, exolot, aneroid, magnitometr, raqamli foto-
kameralar va boshqalar) yordamida dala qidiruv ma’lumotlarini
koordinatalar bilan ta’minlash va boshq.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, suniy yo’ldosh sistemasi (GNSYS) zamonaviy geodizik asbob hisoblanib u yer ustidagi, suvdagi va havodagi obyektlar o’rnini tez va aniq toppish uchun mo’ljallangan maxsus kosmik hamda yer usti texnik vositalari dasturiy ta’minoti texnologiyalari majmuasidar
Do'stlaringiz bilan baham: |
