1. Global muammolarning mohiyati va ularning sabablari

3.2 Global muammolarning o'zaro bog'liqligi. Yechimlar
Insoniyat taraqqiyotining global muammolari bir-biridan ajralgan holda emas, balki birlik va o‘zaro bog‘liqlikda faoliyat yuritadi, bu esa ularni hal qilishda tubdan yangi, kontseptual yondashuvlarni talab qiladi. Global muammolar yo'lida bir qancha to'siqlar mavjud. Dunyo xalqlari tomonidan global muammolarni hal qilish bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlar ko'pincha qurollanish poygasi, mintaqaviy, siyosiy va harbiy mojarolar tufayli iqtisodiy va siyosiy jihatdan to'sib qo'yiladi. Ba'zi global muammolarni amalga oshirish bir qator hollarda rejalashtirilgan dasturlarni resurslar bilan ta'minlashga bog'liq. Alohida global muammolar dunyo xalqlari hayotining ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarida yuzaga kelgan qarama-qarshiliklardan kelib chiqadi.
Jahon hamjamiyati tomonidan global qarama-qarshiliklarni chinakam insonparvarlik ruhida hal etish uchun zarur shart-sharoit va imkoniyatlar yaratilmoqda. Global muammolar jahon xo‘jaligi tizimini tashkil etuvchi barcha davlatlar o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish yo‘li bilan hal etilishi lozim.
Insoniyatning ustuvor global maqsadlari quyidagilardan iborat:
- siyosiy sohada - harbiy mojarolarni to'liq bartaraf etish ehtimolini kamaytirish va uzoq muddatda xalqaro munosabatlarda zo'ravonlikning oldini olish;
-iqtisodiyot va ekologik sohalarda - resurs va energiya tejovchi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish, energiyaning noan'anaviy manbalariga o'tish, ekologik texnologiyalarni ishlab chiqish va keng qo'llash;
- ijtimoiy sohada - turmush darajasini oshirish, odamlar salomatligini saqlash bo'yicha global sa'y-harakatlar, jahon oziq-ovqat ta'minoti tizimini yaratish;
- madaniy-ma'naviy sohada - ommaviy axloqiy ongni bugungi kun voqeligiga mos ravishda qayta qurish.
Ushbu maqsadlarni amalga oshirish yo'lida qadam tashlash insoniyatning omon qolish strategiyasini tashkil etadi.
Zamonaviy dunyoda global muammolarni hal qilishda ikkita haqiqiy pozitsiya mavjud. Ulardan birinchisi, yuqori darajada rivojlangan davlatlarning pozitsiyasidir. U quyidagi nuqtalarga tushadi:
a) global muammolarni hal qilish rivojlangan mamlakatlar manfaatlarini buzmaydigan, balki undan maksimal foyda olishga yordam beradigan shakllarda amalga oshirilishi kerak;
b) resurslar bilan ta'minlash muammolarini hal qilish boshqa mamlakatlarning xom ashyo va energiya tashuvchilari zahiralari hisobidan amalga oshirilishi, shu bilan ularning rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyoti uchun agrar xomashyo komplekslarining qo'shimchalari sifatida bir tomonlama rivojlanishini qo'llab-quvvatlash;
c) rivojlanayotgan mamlakatlarda oziq-ovqat muammosini hal qilish ularning siyosiy tuzilmalariga bosim o'tkazish imkonini beradigan hajm va shakllarda ma'lum yordamga asoslanishi kerak;
d) ekologik muammolarni butun insoniyat, shu jumladan, rivojlanmagan mamlakatlar ham hal qilishi kerak.
Ikkinchi pozitsiya insoniyatning texnik va intellektual imkoniyatlarini hayotni ta'minlash muammolarini hal qilish uchun yo'naltirishni ta'minlaydigan yangi siyosiy tafakkur haqiqatlariga asoslanadi. Barcha xalqlar manfaatlarini, ularning istak va xohish-istaklarini adolatli va insonparvarlik asosida, hozirgi va kelajak avlodlar ehtiyojlarini hisobga olish – sayyoramizdagi barcha xalqlarning asosiy mezonidir. Yer tabiatining birligi uning resurslaridan oqilona foydalanishga, ekologik halokatni istisno qilishga universal yondashuvni taqozo etadi. Bu maqsadga erishishning asosiy sharti qurollanish poygasini to‘xtatish, harbiy xarajatlarni fuqarolik ishlab chiqarishiga, tabiiy muhitni sayyoraviy miqyosda yaxshilashga yo‘naltirishdir.
Yana bir shart – har tomonlama hamkorlik qilish, o‘zaro manfaatlarni hisobga olish, ilm-fanni rivojlantirish va uni barcha xalqlar yutuqlari bilan boyitishdir. Bugun butun insoniyat o‘z davlatlarining siyosatini, hayot amaliyotini qayta ko‘rib chiqishi, resurs imkoniyatlarini yuqori baholashi kerak. Hozir sayyoramizda yashayotgan barchamiz “inson – jamiyat – tabiat” tizimidagi rolimiz va hayotni yanada ta’minlash istiqbollarini qayta ko‘rib chiqishimiz shart. Bu turli darajadagi xalqaro hamkorlikni kengaytirish orqali mumkin.
Global muammolarni hal qilishda xalqaro tashkilotlarga, birinchi o'rinda esa Birlashgan Millatlar Tashkilotiga (BMT) alohida o'rin tutadi. Tinchlikni saqlash, xalqaro xavfsizlikni mustahkamlash va qurolsizlanish masalalarini hal qilish bilan bir qatorda, BMT global muammolarni hal qilish uchun zarur bo'lgan xalqaro iqlimni yaratishga hissa qo'shadi: atrof-muhitni muhofaza qilish, oziq-ovqat muammosini hal qilish va hokazo.
Birlashgan Millatlar Tashkilotida atrof-muhitni muhofaza qilish bilan 1972 yilda tashkil etilgan UNEP ixtisoslashtirilgan tashkiloti shug'ullanadi. Uning asosiy faoliyat yo'nalishlari:
- atmosferani, suv resurslarini, hayvonot dunyosini muhofaza qilish;
- cho'llanish va tuproq eroziyasiga qarshi kurash;
-har xil turdagi energiyaning atrof-muhitga ta'sirini baholash;
-global monitoringni amalga oshirish (tabiiy muhit holatining butunjahon monitoringi xizmati);
-ekologik ta'lim va kadrlar tayyorlashni rivojlantirish.
Oziq-ovqat muammolari bilan: BMT qoshidagi maxsus tashkilot - FAO, Jahon oziq-ovqat kengashi, BMT huzuridagi Iqtisodiy va ijtimoiy kengash va uning mintaqaviy komissiyalari va boshqa tashkilotlar shug'ullanadi. Ular dunyodagi oziq-ovqat bilan bog'liq vaziyatni kuzatib boradi, qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini rivojlantirishga yordam beradi va boshqa muammolarni hal qiladi.
Energetika muammosini hal qilishda xalqaro tashkilotlar ham muhim rol o'ynaydi. Ular orasida BMTning Atom energiyasi bo‘yicha xalqaro agentligi (MAGATE) va boshqa tashkilotlar bor. Ularning faoliyati nafaqat energetikani rivojlantirishning dolzarb muammolarini hal qilishga qaratilgan, balki uni global rivojlanish muammolari bilan ham bog'liq. Ular tomonidan tayyorlangan prognozlar kelajakda energiya ta'minoti va energetika iqtisodiyotini rivojlantirish bo'yicha mumkin bo'lgan qarorlarning oqibatlarini to'liqroq tasavvur qilish imkonini beradi.[7, 392-b.]
Zamonaviy dunyoning muayyan muammolarini hal qiladigan yoki hal etishga hissa qo'shadigan bir qator boshqa xalqaro tashkilotlar va ijtimoiy harakatlar mavjud.
Global muammolar tahlili shuni ko‘rsatadiki, insoniyat dunyo taraqqiyoti faqat yangi siyosiy tafakkur, dunyoning barcha davlatlarining sa’y-harakatlari va vositalarini birlashtirish asosidagina mumkin bo‘lgan darajaga yetdi. Yangi siyosiy tafakkur nafaqat xalqlar va davlatlar mavjudligiga yangicha qarashdir. Bu insoniyat va Yer sayyorasining mavjudligiga yangicha qarashdir.
Aksariyat iqtisodchilarning fikricha, rivojlanayotgan mamlakatlarda integratsiyalashgan yondashuv asosida ichki iqtisodiy resurslarga asoslangan samarali milliy rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqish qashshoqlik va kam rivojlanganlik muammosini hal qilishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bunday yondashuv bilan nafaqat sanoatlashtirish va postindustriyalashtirish, iqtisodiy hayotni liberallashtirish va agrar munosabatlarni o‘zgartirish zamonaviy iqtisodiyotni yaratish va barqaror iqtisodiy o‘sishga erishishning zaruriy shartlari, balki ta’lim tizimini isloh qilish, sog‘liqni saqlash tizimini takomillashtirish, tengsizlikni yumshatish ham nazarda tutilmoqda. , ratsional demografik siyosatni olib borish va muammolarni hal qilishni rag'batlantirish. bandlik.
Biroq, ko'pgina rivojlanayotgan mamlakatlar (ayniqsa, eng kam rivojlangan davlatlar) rivojlanmaganlik muammosini hal qilish uchun xalqaro yordamsiz o'z ahvolini to'liq o'zgartira olmaydi.
U, birinchi navbatda, rivojlangan mamlakatlarning moliyaviy resurslar shaklida rasmiy rivojlanish yordami deb ataladigan yordam orqali amalga oshiriladi. Eng kambag'al mamlakatlar (ya'ni, ular ushbu yordamning asosiy oluvchilari) uchun rasmiy rivojlanish yordami ularning YaIMga nisbatan 3% dan, shu jumladan Tropik Afrika mamlakatlari uchun - hatto 5% dan ko'proqni tashkil qiladi, garchi har bir aholi uchun bu mintaqa yiliga atigi $26.
Qoloqlikni bartaraf etish uchun jalb qilingan xorijiy xususiy investitsiyalar – to‘g‘ridan-to‘g‘ri va portfel, shuningdek, bank kreditlari hisobidan yanada kengroq imkoniyatlar yaratilmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarga ushbu moliyaviy resurslar oqimi ayniqsa tez sur'atlar bilan o'sib bormoqda va hozirgi vaqtda uchinchi dunyo mamlakatlari tashqi moliyalashtirishning asosini tashkil etadi. XVF ma'lumotlariga ko'ra, 90-yillarda. rivojlanayotgan mamlakatlarga barcha moliyaviy resurslarning sof tushumi (ya'ni ular bo'yicha to'lovlarni olib tashlash) yiliga 114 dan 229 milliard dollargacha bo'lgan. Biroq, bu barcha moliyaviy oqimlarning samaradorligi ko'pincha rivojlanayotgan mamlakatlarda juda keng tarqalgan korruptsiya va oddiy o'g'irlik, shuningdek olingan mablag'lardan samarasiz foydalanish bilan inkor etiladi.

“Inson – jamiyat – tabiat” tizimidagi qashshoqlik va ochlik zonalari ancha oldin vujudga kelgan va rivojlangan. Ular, ayniqsa, davlatlarning notekis iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi kuchaygan davrda keskinlashdi. Bu muammo rivojlanayotgan mamlakatlar uchun eng dolzarb hisoblanadi. Yer yuzida hozir insoniyat tarixidagidan ko'ra ko'proq och odamlar bor. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va rivojlanish bo'yicha konferentsiyasi kotibiyatining prognoziga ko'ra, rivojlangan va rivojlanmagan mamlakatlar o'rtasidagi nisbat taxminan 1:60 ni tashkil qiladi, ya'ni. Har bir rivojlangan davlatga nisbatan qariyb 60 ta rivojlanmagan davlat bor.

Rivojlanayotgan mamlakatlardagi qashshoqlik va ochlikning sabablari juda ko'p. Ular orasida ushbu mamlakatlarning xalqaro mehnat taqsimoti tizimidagi tengsiz mavqeini qayd etish lozim; yangi mustamlakachilik tizimining hukmronligi, bu esa yangi erkin mamlakatlarda kuchli davlatlarning mavqeini mustahkamlash va iloji bo'lsa kengaytirishni asosiy maqsad qilib qo'ygan.
Qashshoqlik va ochlikka qarshi kurashning asosiy yo‘nalishi BMTning Yangi xalqaro iqtisodiy tartib (NIEO) dasturini amalga oshirish bo‘lib, u birinchidan, xalqaro munosabatlarda tenglik va adolatning demokratik tamoyillarini o‘rnatishni, ikkinchidan, so‘zsiz to'plangan boyliklarni rivojlanayotgan davlatlar va yangi yaratilgan global daromadlar foydasiga qayta taqsimlash; uchinchidan, qoloq mamlakatlarning rivojlanish jarayonlarini xalqaro tartibga solish.[1,c.488].