1. Geodezik tarmoqlar Geodezik tayanch tarmoqlarini barpo qilish uslublari

Triangulyatsiya (lot. triangulum uchburchak) — geodezik tayanch shoxobcha punktlari planli oʻrnini uchburchaklar tizimi yordamida aniqlash usuli. Boshlangʻich deb ataluvchi Triangulyatsiya punktlaridan birining koordinatalari va boshlangʻich oriyentirlash tomoni (bazis) ning azimuta astronomik kuzatishlar orqali aniklanadi. ABC uchburchakning AV tomoni (rayem, a) va barcha ichki burchaklari maʼlum boʻlsa, qolgan tomonlari uzunligini sinuslar teoremasiga asosan hisoblab chiqariladi. BCD uchburchakning CD va BD tomonlari esa VS tomon va ichki burchaklar kiymatlaridan topiladi va h. k. Uchburchaklar tizimi katorlar yoki yalpi uchburchak( lar tarmogʻi koʻrinishida quriladi (rayem, b).
Davlat Triangulyatsiya tarmogʻi burchak va masofa oʻlchash anikligi, uchburchak tomonlarining uzunligi va shoxobchalarni xreil qilish tartibi boʻyicha bir-biridan farq qiladigan 1, 2, 3 va 4sinflarga boʻlinadi. Triangulyatsiya qurish umumiylikdan xususiylikka, katta uchburchaklardan kichiklariga oʻtish prinsipiga asoslanadi. Davlat Triangulyatsiya tarmogʻining yuqori aniklikka ega boʻlgan 1sinfining asosiy vazifasi quyi sinflardagi Triangulyatsiya tarmoklarini rivojlantirish va ular punktlari koordinatalarini yagona tizimda hisoblashni taʼminlashdir. 1sinf Triangulyatsiya shoxobchalari tomonlari 20– 25 km li kator uchburchaklar va bu tomonlar taxminan meridianlar hamda parallellar boʻylab yoʻnalgan va 800–1000 km perimetrli poligon koʻrinishida quriladi. Davlat Triangulyatsiya tarmogʻining 2 va quyi sinflarini rivojlantirishdan maqsad, keyingi bosqichdagi geodezik va topografik ishlar uchun butun davlat hududida geodezik punktlar tarmogʻini zarur zichlikda taʼminlashdan iborat. 2sinf Triangulyatsiya da tomonlari 10 –20 km li uchburchaklardan va bu tomonlar 1sinf poligonini qoplaydigan shoxobchalar koʻrinishida quriladi. 1 va 2sinf Triangulyatsiya shoxobchalari asosida 3 va 4sinf punktlari aniqdanadi.
Yuqorida ta’kidlangandek, triangulyatsiya po­ligonal astronomo-geodezik tarmoq ko‘rinishida barpo etilgan­da har bir alohida poligon ichida joylashgan kvazigeoid yuzasi o‘rganilmay qolar edi.

			3.1-jadval
Topografik	Syomka qilina­	Bir punktga	Punktlar
		to‘g‘ri keladi­
syomkaning	digan trapetsiya		orasidagi maso­
		gan R maydon,
masshtabi	maydoni, km^2	km^2	fa S, km
1:25 000	75	50–60	7–8
1:10 000	18	50–60	7–8
1:5 000	4.5	20–30	4–5
1:2 000	1.1	5–15	2–4

Triangulyatsiya usuli birinchi marta gol­ landiyalik olim Snellius tomonidan taklif etilgan deb hisoblanadi. Bu usul barcha mamlakatlarda keng qo‘llaniladi. Usulning mohi­ yati quyidagidan iborat. Joyning eng baland nuqtalarida uchbur­ chaklar sistemasi tashkil etadigan geodezik punktlar mahkam­ lanadi (3.3-rasm). Bu tarmoqda A boshlang‘ich punktining koordinatalari aniqlanadi, har bir uchburchakda gorizontal bur­ chaklar o‘lchanadi, hamda bazis tomon uzunligi «b» va bazis to­ mon azimuti «α» o‘lchanadi, bu o‘z navbatida tarmoqni massh­ tablaydi va azimut bo‘yicha oriyentirlaydi.

Triangulyatsiya tarmog‘i alohida uchburchaklar qatori, uch­ burchaklar qatori sistemasi hamda yaxlit uchburchaklar to‘ri ras­ mida barpo etilishi mumkin. Triangulyatsiya tarmog‘ining ele­ mentlari sifatida nafaqat uchburchaklar, undan murakkabroq rasmlar geodezik to‘rtburchaklar va markaziy sistemalar ham xiz­ mat qilishi mumkin.