yo„nalishi va faolligini tushuntirib beruvchi psixologik xususiyatga ega bo„lgan
sabablar yig„indisi sifatida belgilash mumkin.
Tashkilotchi psixologlarning ish beruvchilarni motivatsiyalash hamda
bandliklarini ta‟minlashga urinishlarida yordamini ko‟rib chiqishdan oldin nega
har qanday ishchi yuqori standart yoki qiyin maqsadga erishishi mumkinligini
batafsil ko‟rib chiqamiz.
O‟sish imkoni bo‟lgan har qanday ishda muvaffaqiyatga intiluvchi siz bilgan
odamni eslang. Endi undan kamroq harakat qilayotganni eslang.
Psixolog Genri Myurrey(1938) birinchi odamning erishuv motivatsiyasini malaka
va g‟oyalarni
egallash uchun, boshqaruv uchun, shuningdek tezda yuqori
standartga erishish uchun ahamiyatli yutuqlarga intilishi sifatida ko‟rsatgan.
Ularning qat‟iyligi va real vazifalarni amalga oshirishini kutishingiz
mumkin, yuqori darajadagi motivatsiyali odamlar ko‟p narsaga erishadi.
Intellekt testi 1foizning yuqorisida bo‟lgan 1528ta kaliforniyalik bolalar hayoti
davomida o‟rganilgan. Qirq yil o‟tgach tadqiqotchilar ko‟proq
va kamroq kasbiy
muvaffaqiyat qozonganlarni solishtirganida motivatsion farqlarni topishdi. O‟sha
muvaffaqiyatliroqlar izzattalab, quvvatga to‟la va qat‟iyatliroq edi.Bolaligida
ularning faol mashg‟ulotlari ko‟p bo‟lgan. Ulg‟ayganida ko‟p guruhlarda
qatnashishgan va tomoshabindan ko‟ra sport musobaqalarining ishtirokchisi
bo‟lgan ( Golmen,1980). Iqtidorli bolalar qobilyatli o‟rganuvchilardir. Tajribali
kattalar matonatli ijrochilardir.
O‟rta maktab va universitet talabalari birgalikda
tadqiq qilinganda
o‟zlashtiish,davomat va obro‟ uchun intizomlilik intellektdan ko‟ra yuqori
ko‟rsatgichga ega bo‟lgan. Buyumlar, g‟oyalar va odamlarni egallash, yuqori
standartga erishish uchun “Intizom iste‟doddan ustun”
degan xulosaga kelishdi
tadqiqotchilar.
Anjela Dakvort va Martin Seligman nima uchun qiz bolalar ular bilan bir xil
iqtidordagi o‟g‟il bolalardan ko‟ra maktabda yuqori baho olishini
tushuntiradilar(2005,2006).
Biroq intizom iqtidorni takomillashtiradi. Ularning 20-yillari boshida top-
skripkachilar o‟qituvchi bo‟lish niyatidagi boshqa skripkachi talabalardan ikki
marta ko‟p – 10000soat jamg‟arishgan(Erikson va b., 2001,2006,2007). Iqtisod
bo‟yicha Nobel mukofotini olgan psixolog Gerbert Saymon(1998)ning
tadqiqotlaridan 10yil qoidasi deb nomlangan qoida yuzaga keldi:
jahon ekpert-
klasslari sohasi bo‟yicha o‟n yildan kam bo‟lmagan vaqt ya‟ni haftasiga qirq soat,
yiliga ellik hafta ishlashgan.Katta olimlar, sportchilar va rassomlar o‟rganilganida
aniqlandiki ularning barchasi yuqori motivatsiyaga va shaxsiy intizomga ega, o‟z
maqsadiga erishish uchun kuniga soatlab vaqt sarflashga tayyor ( Blum,1985). Bu
yorqin yulduzlar nafaqat o‟zining noodatiy talanti, balki kundalik intizomi bilan
ajralib turgan. Yuqori natija gallon(4,5litr) ter bilan bir choy qoshiq ilhomning
aralashmasiday tuyuladi.
1
Dakvort va Seligman qayd etganidek, o‟ta omadli odamlarni o‟zi
qatori
iqtidorli tengdoshlaridan jasorat – uzoq muddatli buyuk maqsadga nisbatan
jo‟shqin sadoqat ajratib turadi. Shunga qaramay intelligent qo‟nq‟iroqsifat
egrilikdek namoyon bo‟ladi,balki yutuq emas. Bu bizga muvaffaqiyat xom
iste‟doddan-da ko‟p narsani qamrab olishini aytadi. Shuning uchun tashkilotchi
psixologlar oddiy ishda ishlovchi oddiy odamlani jalb qilish va motivatsiyalash
yo‟llarini qidirmoqdalar.
Hulq-atvorning paydo bo„lishi,
davomiyligi va barqarorligi, yo„nalganlik va
ko„zlangan maqsadga erishilgandan so„ng yakunlanishi, kelajakdagi voqealarga
moyillik, alohida olingan hulq-atvor aktining mutanosibligi va mazmun jihatidan
yaxlitligi, samaradorligini oshirish kabi tomonlari motivatsion jihatdan
tushuntirishni talab etadi.
«Nimaga?», «nima uchun?», «nima maqsadda?», «nima evaziga?», «qanday
mohiyatga ega?» va boshqa shu turdagi savollarga
javob izlash motivatsiyaga
muvofiq amalga oshiriladi.
Hulq-atvornining istalgan shakli ichki va tashqi sabablar bilan tushuntirilishi
mumkin. Birinchi vaziyatda tushuntirishning boshlang„ich va yakuniy holatlari
sifatida sub‟ekt hulq-atvorining psixologik xossalari, ikkinchisida – tashqi va
faoliyat sharoitlari namoyon bo„ladi.
Birinchi vaziyatda
Do'stlaringiz bilan baham: 
