1. Fanning mohiyati. Fan


Эмпирик билим турли йуналишдаги



Download 96,88 Kb.
bet20/36
Sana23.02.2022
Hajmi96,88 Kb.
#161430
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   36
Bog'liq
1. Fanning mohiyati. Fan

3. Эмпирик билим турли йуналишдаги эмпирик конуниятларда узифодасини топади. Эмпирик конунлар кузатилаётган объектга таллукли нарсава ходисалар уртасидаги умумий алокадорликларни ифодалайди. Эмпирик конуниятлар аксари холатларда тахминий, гипотетик характерга эга, эхтимоллик маъносидаги билимлардир ва улар индектив умумлаштириш натижасида хосил килинади. Эмпирик конуниятлар кузатиш ва экспериментнатижаларини умумлаштириш, якка хусусиятлар тахлили асосида умумийбилим хосил килишни англатади. Бу билим факат у ёки бу гояни тасдиклашимумкин. Лекин уни асослаб беролмайди. Механика сохасидаги эмпирик билимкаттик ва суток жисмларнинг механик харакатини кузатиш ва бу буйича эксперимент олиб бориш билан боглик холда шаклланади. Астрономиккузатувлар хам бизга эмпирик билимлар беради.


29.Ilmiy bilish darajalari. Nazariy bilish, uning o`ziga xos jihatlari.
Назарий билиш илмий билишнинг юкори даражаси хисобланади. Назарий билишда тадкикот объектининг мохияти, унга хос ички алока ва муносабатлар эмпирик билиш натижаларини тахлил килиш асосида қўлга киритилади. Назарий билим тугалланган илмий билим хисобланади хамда тушунчалар,хулосалар, конунлар, категориялар каби абстракт тафаккур шаклларидаифодаланади. Назарий билиш натижалари илмий (табиий ва сунъий) тилвоситасида моддийлашади. Хар бир фан сохаси билимларни ўзига хос тилвоситасида ифодалашни талаб этади. Шу маънода фанларга нисбатан“математика тили”, “формал мантик тили”, “химия тили” каби ибораларқўлланади.Илмий билишнинг хар икки эмпирик ва назарий даражаси ўзаро бир-бирибилан чамбарчас боғлиқ. Улар фақат биргаликдагина мавжуд бўлади, бирииккинчисини тақазо қилади. Айни вақтда эмпирик ва назарий билишнинг ўзигахос томонлари, фарқли хусусиятлари мавжуд;
Биринчидан, илмий билиш даражалари ўзаро бир-биридан гносеологикмақсадга кўра фарқланади. Эмпирик билиш тадқиқот объектига тааллуқлихосса-хислатларни, юзада ифодалаган алоқа муносабатларни акс эттиришгахизмат қилади. Назарий билиш тадқиқот объектининг мохиятини ва энгумумий муносабатларининг сабабларини ўрганишга, унга хос қонуниятлариниочишга қаратилган. Эмпирикбилишнинг вазифаси — ходисаларни тасвирлаш,тавсифлаш, назарий билишнинг вазифаси - тушунтириш.
Иккинчидан, илмий билишнинг эмпирик ва назарий даражалари ўзаробир-биридан қўлга киритиладиган билимнинг қандайлиги, шаклларига кўрафарқланади. Шунга кўра эмпирик билим илмий далил ва эмпирикумумлашмаларда ўз ифодасини топади. Назарий билиш даражалари тадқиқотобъектининг ички, мохиятли томонлари акс этадиган қонунлар, тамойиллар,назарияларда ўз ифодасини топади.
Учинчидан, эмпирик ва назрий билиш узаро бир-биридан улардакулланадиган усулларга кура фаркланадилар: эмпирик билишда кузатиш,эксперимент, анализ, синтез, туркумлаш, индукция, дедукция каби усуллар қўлланади. Назарий билишда фикрий эксперимент, тарихийлик вамантикийлик, экстраполяция, гипотетик-дедуктив ва бошка усуллар қўлланади.
Туртинчидан, эмпирик ва назарий билиш узаро бир-биридан хиссийликва рационалликнинг узаро нисбатига кура фаркланади.Эмпирик билишда хиссийлик. назарий билишда рационаллик устуворхисобланади.
Хиссийлик хиссий билиш кобилияти, сезги, идрок, тасаввур, зехнинтуицияда уз ифодасини топади.
Рационаллик фанда тадкикотчининг акл югуртириши воситасида билимхосил килиш, мавжуд билимлар - тушунчалар асосида янги билимлар,хулосаларни шакллантириш кобилиятида назарда тутилади.
Эмпирик билиш, ва унинг шакллари. Эмпирик билишнинг энг асосийкуриниши - илмий далил. Шундан келиб чиккан холда хар кандай илмийтадкикот илмий далилларни туплаш, системага солиш ва умумлаштиришданбошланади.
Фалсафа фанлари доктори, профессор С.А.Лебедев эмпирик билимлардеганда куйидагиларни назарда тутади:
1. Эмпирик билишнинг энг содда куринини кузатиш натижасида хосилбулган дастлабки билим. Бунда кузатишнинг объекти ва амалга ошириладиганвакти аник белгиланади. Кузатиш ва эксперимент илмий билим хосил килишгайуналтирилган булади ва муайян максадни узида ифодалайди. Максад дегандаилмий муаммони хал этишда илгари сурилган бирон-бир гоя, тадкикотгипотезаси назарда тутилади. Демак, кузатиш, эксперимент бирон-бир гоянитасдиклаш ёки инкор этиш максадида олиб борилади.
2. Илмий далиллар. Улар хосил килинган билимларни индукция йули биланумумлаштириш оркали хосил булади. Илмий далиллар айрим хосса, хусусият,муносабатларининг тадкикот объектига хос эканлигини, уларнинг кай даражадаумумий ва баркарор эканлигини ифодалайди. Бундай илмий далиллар,тушунчалар, терминлар. диаграммалар, схемалар, графиклар, расмлар,математик моделлар шаклларида намоён булади.
3. Эмпирик билим турли йуналишдаги эмпирик конуниятларда узифодасини топади. Эмпирик конунлар кузатилаётган объектга таллукли нарсава ходисалар уртасидаги умумий алокадорликларни ифодалайди.Назарий билиш деб инсон фикрининг тадкикот объектини мохиятига чукуркириб бориш жараёнига айгилади. Илмий билишнинг назарий даражасидатадкикотчининг интеллектуал салохияти намоён булади.
Илмий билишнинг назарий даражаси бир катор хусусиятларга эга:
1. Назарий билим умумийлик ва мавхумлик хусусиятига эга.
2. Назарий билим яхлит ва тиззимли билимлардир.
3. Назарий билим эмпирик билимга нисбатан оламни чукур, атрофлича аксэттиради, у тадкикот объектнинг мохияти, ички конуниятларини ёритишгайуналтирилган булади.
4. Агар эмпирик билишда инсон онги яккалик, алохидаликдан умумийликкакараб борса, назарий билимда умумийликдан алохидликка томон боради.
5. Назарий билим узига хос шаклларда: конун, назария, таълимот, илмийбашоратларда уз ифодасини топади.
6. Назарий билим эмпирик билимларни умумлаштириш оркали кулгакиритилмайди. Назарий билимни баён этмок учун назарий асос - базис талабкилинади. Назарий базис деганда илмий муаммони хал килишга ёрдамберадиган оламнинг илмий манзараси назарда тутилади. Агар мавжуд илмийманзара муаммони хал килишга ёрдам бермаса, унда янги назарияга асосбуладиган илмий асос - илмий гояни ишлаб чикиш талаб этилади. Оламнингилмий манзараси деганда муайян соха, илмий йуналиш учун умумий булгантушунчалар, тамойиллар, фаразлар назарда тутилади.
7. Назарий билишда рационаллик, яъни аклий фалият устивор хисобланади.Илмий методологияда шундай давр булганки, унда олимлар, файласуфларназарий тадкикотнинг энг асосий методини - индуктив метод, дебхисоблаганлар. Лекин XIX аср охирида шу нарса маълум булдики, илмийизланишда илмий фактлардан конунларни кашф килишга олиб борадиганалохида йул, метод йўк ва булиши хам мумкин эмас. Бу холатга А.Эйнштейнхам эътиборни каратган эди. У узининг “Физика и борлик” номли асаридафизикларнинг энг асосий вазифаси умумий конуниятларни очишдан иборат,тажриба мохиятини чукур англашга каратилган интуицияга таянган холда янгибилимни кулга киритиш мумкин”, деган хулосага келган эди.


Download 96,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   36




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish