1. Фан ижтимоий-маданий ҳодиса сифатида билим, фаолият ва ижтимоий

XIX асрохири ХХасрнинг 70 йиллар фани 
ноклассик фан даври деб аталади
. Бу даврда 
кўплаб айрим илмий фанлар вужудга келади, уларда улкан фактик материал тўпланади ва 
тизимга солинади. Математика, физика, кимё, геология, биология, психология ва бошқа 
фанларда фундаментал назариялар яратилади. Техника фанлари вужудга келади ва моддий 
ишлаб чиқаришда янада сезиларлироқ рол ўйнай бошлайди.
 
ХХасрнинг 70 йилларидафанривожланишидаянгибосқичбошланади
. 
Бу давр фани 
постноклассикдеб аталади, 
чунки мазкур аср бўсағасида фанда инқилоб юз беради ва бунинг 
натижасида у олдинги даврнинг классик фанидан сезиларли даражада фарқ қила бошлайди. 
XIX-ХХ асрлар чегарасида амалга оширилган инқилобий кашфиётлар бир қанча фанларнинг 
асосларини ларзага солади. Математикада тўпламлар назарияси ва математик тафаккурнинг 
мантиқий асослари танқидий таҳлил қилинади, бир қанча янги фанлар вужудга келади.
ХХасрнингсўнггиўнйилликларидафан техника тараққиёти 
ахборот (компьютер) 
инқилоби
босқичигақадамқўйди. Бу босқичнинг ўзига хос хусусияти шундаки, ахборот жамият 
ривожланишининг муҳим ресурсларидан бирига айланди. Шу тариқа фан билан боғлиқ юксак 
технологиялар, улар билан муштарак таълим эндиликда ҳар қандай жамиятнинг цивилизацион 
ривожланиш даражасини белгиламоқда.

---

3.Билим илмийлик мезонларининг таснифи. Фаннинг динамик ва статик 
қонуниятлари. Аналитик ва синтетик билим 
Динамик ва статик қонуниятлар
. Фан доим борлиқни қонуният билан қамраб 
олинувчи табиий воқеалар ва жараёнларнинг сабабий боғланган мажмуи сифатида 
намоён бўлган. Фанга изчиллик, ишончлилик, асослилик, исботлилик хос.
У физика ва 
математика қонунлари ёрдамида ифодалаш мумкин бўлган табиий тартибни 
ўрнатишга интилади. Сабабият ва қонунийлик фаннинг барча жабҳаларида ҳукм 
сурувчи фундаментал константа ҳисобланади. 
Статистик қонуниятлар тахминий 
тақсимланишлар тилида таърифланади ва катта сонлар негизидаги оммавий
ҳодисаларнинг қонунлари сифатида намоён бўлади. 
Улар кўп сонли тасодифий 
сабаблар заминида теран зарурий алоқалар мавжуд бўлган жойда амал қилади, деб 
ҳисобланади. Улар мутлақ такрорланишларга сабаб бўлмайди, бироқ умумий ҳолда 
уларни ўзгармас сабаблар қонуниятлари деб баҳолаш ўринли бўлади. Умумий маънода 
статистик қонуниятлар ҳодисаларнинг ўзаро алоқаси намоён бўлишининг шундай 
шаклини акс эттирадики, бунда тизимнинг мазкур ҳолати унинг кейинги барча 
ҳолатларини узил-кесил эмас, балки маълум даражада тахминий белгилайди
.
қонуниятни аниқлашга қаратиладиган дунёга илмий ёндашув хусусияти динамик 
қонуниятларнинг атрибутивлигида намоён бўлади. 
Ижтимоий онг шакли сифатидаги 
фаннинг бошқа бир ўзига хос хусусияти шундаки, ранг-баранг фанлар борлиқнинг 
объектив (инсондан ташқарида, инсонга ҳам, инсониятга ҳам боғлиқ бўлмаган ҳолда) 
мавжуд ҳодисалари ва жараёнларини ўрганишни назарда тутади. Бутун олам 
тортишиш қонуни, квадрат тенгламалар, кимёвий элементлар даврий жадвали, 
термодинамика қонунлари объективдир. Уларнинг амал қилиши фикрлар ва 
кайфиятлар билан ҳам, олимнинг шахси билан ҳам белгиланмайди. Фан ўз 
хулосаларини назариялар, қонунлар ва формулаларда таърифлайди.
Объективлик доимо илмий билим идеали ва унинг асосий мезони сифатида амал қилган
. 
Бунда объективлик, биринчидан, билимнинг ўз объекти билан мос келишини қайд этувчи 
таомил сифатида, иккинчидан, субъект ва унинг билиш фаолияти воситалари билан 
боғлиқ барча нарсаларни билимдан чиқариб ташлаш таомили сифатида тасаввур 
қилинган. Объективликнинг бу иккинчи маъноси, В.Порус фикрига кўра, Европа 
христиан маданияти контекстида инсоннинг гуноҳкор, «бузуқ» табиати ҳақидаги 
тасаввурлар билан боғлиқ бўлган