1. Фан ижтимоий-маданий ҳодиса сифатида билим, фаолият ва ижтимоий

 
Фаннинг микроконтексти ва макроконтексти
. Давримизга хос фанлараро 
тадқиқотлар ҳар қандай натижа жамоа куч-ғайратининг маҳсули эканлигига урғу беради. 
Бироқ 
коммунитарликнинг 
ижтимоийликдан 
фарқини 
тушуниш 
учун 
фан 
микроконтексти ва макроконтексти
тушунчаларини илмий муомалага киритиш лозим. 
Фаннинг микроконтексти у ёки бу давр шароитида ишлаётган илмий ҳамжамият 
хусусиятларига фаннинг боғлиқлигини англатади. Фаннинг макроконтексти фан 
ривожланувчи кенгроқ ижтимоий-маданий муҳитдаги боғлиқликлар ҳақида баҳс 
этади;бу фан ижтимоий мезонининг ифодасидир. 
Бошқача айтганда, ҳар бир жамият ўз 
маърифатли ривожланиш даражасига мос келувчи фанга эга бўлади.
Тадқиқотчилар фаннинг «ташқи» ва «ички» ижтимоийлигига ишора қиладилар
7
. 
Фанга нисбатан сиёсатни, унинг ривожланишини қувватлаш ёки тийиб туриш 
усулларини белгиловчи у ёки бу типдаги жамият ва давлат фаолиятининг ижтимоий-
иқтисодий, мафкуравий ва маънавий омилларига боғлиқлик фаннинг «ташқи» 
ижтимоийлигини ташкил этади. Олимнинг фикрлаш ва ўз қобилиятини намоён этиш 
услубини бойитувчи илмий ҳамжамият ва айрим олимлар ички ментал мўлжаллари, 
7
Қаранг: Торосян В.Г. Концепции современного естествознания. – Краснодар, 1999. – 16-б.

---

меъёрлари ва қадриятларининг таъсири, давр хусусиятларига боғлиқлик «ички» 
ижтимоий ҳақидаги тасаввурни ташкил этади.
 
Фан тараққиётининг асосий омиллари.
Фан тараққиёти нима билан 
белгиланади, деган саволга жавоб излашда нафақат фан ва ишлаб чиқаришнинг 
муносабатларини, балки бошқа кўплаб омилларни ҳам қайд этиш лозим. Улар орасида 
институционал, интеллектуал, фалсафий, диний ва ҳатто эстетик омиллар
бор. Шу 
сабабли саноат инқилоби, иқтисодий ўсиш ёки таназзул, барқарорлик ёки 
беқарорликнинг сиёсий омиллари ижтимоий онгнинг бошқа шакллари тизимида фаннинг 
мавжудлигини кўп жиҳатдан белгиловчи омиллар сифатида тушунилиши лозим.